Jerzy Antczak

Znany reżyser filmowy i teatralny, aktor, scenarzysta i producent filmowy. Autor słynnej ekranizacji „Nocy i dni” Marii Dąbrowskiej, z udziałem Jerzego Bińczyckiego i Jadwigi Barańskiej, prywatnie – żony reżysera.

Urodził się 25 grudnia 1929 roku we Włodzimierzu Wołyńskim na Kresach Wschodnich (obecnie Ukraina). Mimo bardzo młodego wieku, podczas wojny brał udział w działaniach ruchu oporu, pełniąc funkcję łącznika.

Po wojnie ukończył gimnazjum i wstąpił na studia na Wydziale Aktorskim PWSF w Łodzi, które ukończył w 1953 roku. Początkowo udzielał się, zgodnie z profesją, przede wszystkim jako aktor filmowy (m.in. „Kariera” Jana Koechera 1954, „Celuloza” Jerzego Kawalerowicza 1953) i teatralny (łódzkie teatry: Powszechny i Nowy). Z czasem zajął się również reżyserią teatralną. Był współzałożycielem i dyrektorem łódzkiego Teatru 7.15 (1957-58) oraz inicjatorem Teatru Popularnego w łódzkiej telewizji (1958).

Na początku lat 60-tych dał ostatnie występy w wojennych produkcjach „Czas przeszły” i „Na białym szlaku”, po czym zrezygnował z aktorstwa i całkowicie poświęcił się reżyserii.

Zadebiutował jako reżyser noweli „Stary profesor”, powstałej w ramach filmu „Spóźnieni przechodnie” (1962). Już kilka lat później dał się poznać jako reżyser stylowych ekranizacji XIX-wiecznej literatury, realizując telewizyjny film „Wystrzał” wg Puszkina z Ignacym Gogolewskim w roli głównej (1965, Złoty Ramzes na MFF Telewizyjnych w Kairze) oraz „Hrabinę Cosel” wg Kraszewskiego, z Jadwigą Barańską w roli tytułowej (1968).

W tym samym czasie zasłynął również jako reżyser blisko 130 spektakli Teatru Telewizji, którego naczelnym reżyserem był w latach 1963-75, mając tym samym spory wpływ na „edukację teatralną” Polaków. Pierwsze, emitowane na żywo spektakle nie zachowały się. Spośród wielu kolejnych warto wspomnieć m.in. o „Epilogu norymberskim” (1969), „Szklanej menażerii” Tennessee Williamsa (1963), „Mistrzu” (1966, Prix Italia w Palermo), inscenizacji „Kordiana” (1963, Złoty Ekran), czy licznych adaptacjach dramatów Czechowa. W wielu z nich wzięła udział Jadwiga Barańska - żona reżysera.

* Dekadę lat 70-tych otworzył filmową wersją głośnego widowiska z nurtu tzw. „teatru faktu” – „Epilogu norymberskiego” (1970, Złoty Ekran, dwie nagrody na MFTv w Pradze). W 1975 roku zrealizował dzieło swojego życia – pełną rozmachu ekranizację „Nocy i dni” Marii Dąbrowskiej z wybitnymi kreacjami Jerzego Bińczyckiego i Jadwigi Barańskiej w rolach Barbary i Bogumiła Niechciców. W tym, uhonorowanym Grand Prix FPFF w Gdyni i nagrodą UNICRITIC na MFF w Berlinie oraz nominowanym do Oskara w kategorii filmu obcojęzycznego, obrazie, najpełniej chyba ujawniła się jedna z cech twórczości Antczaka – wynikająca zapewne z aktorskiego doświadczenia tendencja do eksponowania i opierania filmie na charyzmatycznym, „mocnym” aktorstwie.*

Dwa lata po premierze filmu powstała telewizyjna, serialowa wersja „Nocy i dni”, równie dobrze przyjęta przez krytykę i publiczność (1977, Złoty Szczupak na Festiwalu Polskiej Twórczości Telewizyjnej w Olsztynie, Nagroda Przewodniczącego Komitetu d/s Radia i Telewizji indywidualna I stopnia).

Po odejściu z telewizji, w 1977 roku Antczak podjął nieudaną próbę działalności producenckiej, jako założyciel krótko istniejącego Zespołu Filmowego „Nurt”.

Dwa lata później wyemigrował wraz z rodziną do Stanów Zjednoczonych, gdzie do dziś wykłada reżyserię jako profesor na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles (UCLA).

Po wieloletniej przerwie od reżyserii nakręcił w kraju, przy współpracy z żoną, telewizyjną adaptację „Damy kameliowej” z Anną Radwan w roli głównej (1994) oraz głośny, biograficzny film „Chopin. Pragnienie miłości” z Piotrem Adamczykiem i Danutą Stenką w rolach głównych (2002, Platinum Award na WorldFest Independent Film Festival w Houston oraz Nagroda Specjalna na Festiwalu Polskich Filmów w Houston).

* Był czterokrotnym laureatem nagrody Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji (1959, 1961, 1963, 1969). W 1964 roku otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia za całokształt pracy w Teatrze Telewizji. W 2008 roku został odznaczony medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.*