Ingmar Bergman

Szwedzki reżyser i scenarzysta filmowy, teatralny i telewizyjny; również dramaturg i producent; uważany za jednego z najwybitniejszych twórców w historii kina, za jednego z „wielkich mistrzów” X muzy.

Urodził się 14 lipca 1918 roku w Upssali, jako syn protestanckiego pastora, co pozostało nie bez wpływu na jego późniejsze życie i twórczość, ze względu na surowe, konserwatywne wychowanie, jakiego doświadczył.

Studiował literaturę i sztukę na Uniwersytecie w Sztokholmie i mniej więcej w tym czasie rozpoczął swoją przygodę z teatrem, realizując pierwsze adaptacje Strindberga i Szekspira.

Od 1939 roku pracował jako asystent produkcji dla Royal Theatre (the Stockholm Opera), w 1943 rozpoczął pracę jako scenarzysta w Svensk Filmindustri, a w 1944 zadebiutował jako pisarz, publikując pierwsze dramaty i opowiadania.

Jego debiutem reżyserskim był obraz „Kryzys” (1945), rozpoczynający trwającą niemal cztery dekady filmową karierę Bergmana.

W latach 40- tych adaptował głównie cudze teksty, tworząc takie filmy, jak m.in. „Okręt do Indii” (1947), „Miasto portowe” (1948).

Pierwszym filmem według jego własnego scenariusza było „Więzienie” (1949), wyrażające tak charakterystyczną dla twórcy, metafizyczną wizję człowieka i jego miejsca w świecie.

W gruncie rzeczy cała twórczość reżysera skupiona jest właśnie wokół głębokiej eksploracji tematu człowieka i jego postawy wobec świata, wobec innych ludzi, wobec niepoznawalnego (śmierci, wiary, nieuchronności losu, cierpienia).

Koniec lat 40-tych i dekada lat 50-tych to przede wszystkim filmy poświęcone kondycji człowieka – artysty („Do radości” 1949, „Letni sen” 1950, „Wieczór kuglarzy” 1953), naturze kobiety i relacjom między kobietami i mężczyznami („Pragnienie” 1949, „Wakacje z Moniką” 1952, „Marzenia kobiet” 1954).

W latach 50-tych Bergman – co ciekawe – nakręcił też kilka filmów komediowych.* Za jeden z nich, „Uśmiechy nocy letniej” (1955) otrzymał nagrodę na MFF w Cannes oraz nominację do Złotej Palmy, dzięki czemu dano mu więcej swobody, jeśli chodzi o działalność twórczą, co poskutkowało realizacją dwóch światowej sławy arcydzieł – odwołującej się do tradycji średniowiecznego moralitetu „Siódmej pieczęci” z Maxem von Sydowem (1956, Nagroda Specjalna Jury w Cannes ex aequo z „Kanałem” Andrzeja Wajdy, nominacja do Złotej Palmy) oraz obrazu „Tam, gdzie rosną poziomki” (1957, Złoty Niedźwiedź w Berlinie, nagroda włoskiej krytyki na MFF w Wenecji, nominacja do Oscara za scenariusz), będącego hołdem złożonym odtwórcy głównej roli, reżyserowi Victorowi Sjöstromowi.*

Oba filmy poruszały temat nieuchronności śmierci i postawy człowieka wobec tejże, zapewniając twórcy status jednego z najwybitniejszych filmowców europejskich.

W 1958 roku otrzymał nominację do Złotej Palmy oraz Nagrodę za Reżyserię na MFF w Cannes, za film „U progu życia”, w 1959 – nominację do Złotego Lwa, Specjalną Nagrodę Jury na MFF w Wenecji oraz nominację do BAFTA za „Twarz” (poruszający temat miejsca i roli artysty), a w 1960 – Oscara dla Najlepszego Filmu Zagranicznego, Specjalne Wyróżnienie w Cannes oraz kolejną nominację do Grand Prix canneńskiego festiwalu za osadzone w średniowiecznych realiach „Źródło”.

W dwóch kolejnych dekadach skupił się na innego typu twórczości, realizując serię kameralnych dramatów psychologicznych rozgrywanych z reguły w zamkniętych przestrzeniach, z udziałem ograniczonej liczby aktorów, których bohaterowie poddawani są ekstremalnym doświadczeniom emocjonalnym. Mało w nich słów, dużo ciszy i milczenia, obrazów budowanych ze zbliżeń (efekt współpracy z wieloletnim operatorem Svenem Nykvistem) oraz wewnętrznego napięcia, uzyskiwanego w dużej mierze dzięki mocnemu aktorstwu.

Przykładem na zastosowanie tej nowej estetyki jest trylogia: „Jak w zwierciadle” (1961, Oscar dla Najlepszego Filmu Zagranicznego, nominacja do Złotego Niedźwiedzia i nagroda OCIC w Berlinie, nominacja do Oscara za scenariusz), „Goście Wieczerzy Pańskiej” (1962) i „Milczenie” (1963), jak również uznane za najwybitniejsze dzieła z tego okresu: „Persona” (1966) z wybitną kreacją stałej aktorki reżysera, prywatnie jego chwilowej partnerki życiowej, Liv Ullmann oraz „Szepty i krzyki” (1972, Nagroda Techniczna na MFF w Cannes, nominacje do Oscara za scenariusz, najlepszy film i reżyserię), ze świetnymi rolami Harriet Andersson, Kari Sylvan i Ingrid Thulin.

W latach 70-tych zrealizował ponadto filmy cieszące się nieco mniejszym uznaniem krytyki europejskiej, doceniane za to przez amerykańską: „Twarzą w twarz” (1975, nominacja do Oscara za reżyserię), telewizyjny film „Czarodziejski flet” (1974, nagroda BAFTA), „Jajo węża” (1977), „Jesienna sonata” z Ingrid Bergman (1978, nominacja do Oscara za scenariusz) oraz dwa znane filmy TV: serial TV „Sceny z życia małżeńskiego” (1972) oraz nakręcony w Niemczech film TV „Z życia marionetek” (1980).

Ostatnim kinowym dziełem Bergmana był obraz „Fanny i Aleksander” (1982), będący nostalgiczną, autobiograficzną rekonstrukcją magicznego świata dzieciństwa. Film otrzymał nagrodę FIPRESCI na MFF w Wenecji, Złoty Glob dla Najlepszego Filmu Zagranicznego oraz nominację za reżyserię, cztery Oscary (w tym dla Najlepszego Filmu Zagranicznego) oraz dwie nominacje dla samego Bergmana za scenariusz i reżyserię oraz nagrodę Césara dla Najlepszego Filmu Obcojęzycznego.

Od tej pory twórca poświęcił się pracy w teatrze (Swedish Royal Dramatic Theatre) i telewizji (m.in. „W obecności klowna” 1997) oraz działalności scenopisarskiej (m.in. scenariusz do „Wiarołomnych” 2000 w reżyserii Liv Ulmann).

Ostatnim filmem Bergmana była telewizyjna „Sarabanda” (2003), będąca epilogiem do wspomnianego wyżej serialu „Sceny z życia małżeńskiego”.

W 1987 roku opublikował autobiografię, zatytułowaną „Laterna Magica”.

W 1971 roku otrzymał Honorowego Złotego Lwa za Całokształt, w 1988 roku – Europejską Nagrodę Filmową za dokonania życia, a w 1997 – Palmę Palm na MFF w Cannes.

Rok 1998 przyniósł mu nagrodę na łódzkim festiwalu Camerimage dla duetu reżyser-operator (wraz ze Svenem Nykvistem) oraz Nagrodę Jury Ekumenicznego w Cannes za Całokształt.

Stałymi odtwórcami ról u Bergmana byli: aktor Max von Sydow (wziął udział w 13 filmach reżysera) oraz aktorki: Liv Ullmann (1 filmów), Bibi Andersson (13) i Ingrid Thulin (10).

Jednym z ulubionych filmów reżysera był „Dyrygent” Andrzeja Wajdy.

Mimo zbieżności nazwisk, nie był krewnym Ingrid Bergman. Ostatnia z jego żon, po przyjęciu jego nazwiska nazywała się dokładnie tak samo, jak słynna aktorka.

Zmarł 30 lipca 2007 roku, na prywatnej wyspie Fårö w Szwecji, gdzie od dłuższego czasu mieszkał.

Dziwnym – można by rzec: metafizycznym zbiegiem okoliczności, odszedł dokładnie w tym samym dniu, co włoski mistrz kina, Michelangelo Antonioni.