David Lean

Jeden z najważniejszych twórców filmowych w historii brytyjskiej kinematografii. Reżyser, scenarzysta, montażysta i producent. Twórca „Mostu na rzece Kwai”, „Lawrence’a z Arabii”, „Spotkania” i słynnej ekranizacji „Doktora Żywago”. Laureat dwóch Oskarów i trzech Złotych Globów za reżyserię, Grand Jury MFF w Cannes i Złotego Niedźwiedzia na MFF w Berlinie.

Urodził się 25 marca 1908 roku w Croydon, w hrabstwie Surrey w Wielkiej Brytanii. Jego przygoda z filmem zaczęła się od pracy wytwórni Gaumont British, którą podjął w 1927 roku. Początkowo był gońcem i chłopakiem od robienia herbaty, z czasem nabył umiejętności montowania filmu, w latach 30-tych stając się uznanym specjalistą w tym fachu. Bywał również asystentem reżysera na planie. Montował filmy takich twórców, jak m.in. Michael Powell, Anthony Asquith i Paul Czinner.

W 1942 roku zrealizował, wespół z Noelem Cowardem, film „Nasz okręt”. Dwa lata później samodzielnie zadebiutował jako reżyser filmu „This Happy Breed” (1944),* a w 1945 roku po raz pierwszy zwrócił na siebie szerszą uwagę, dzięki realizacji romansu „Spotkanie” z Celią Johnson i Trevorem Howardem, który przyniósł mu dwie pierwsze nominacje do Oskara oraz Grand Prize MFF w Cannes.*

Po dwóch, kolejno następujących po sobie ekranizacjach prozy Charlesa Dickensa („Wielkie nadzieje” 1946, trzy nominacje do Oskara, „Oliver Twist” 1948, nominacja do Złotego Lwa w Wenecji) nakręcił trzy, mniej znane tytuły z gwiazdorskim udziałem trzeciej z sześciu żon- aktorki Ann Todd (m.in. „Madeleine” 1950, producencki debiut „Bariera dźwięku” 1952).

* W 1954 roku zdobył Złotego Niedźwiedzia na MFF w Berlinie za komedię „Wybór Hobsona” z Charlesem Laughtonem w roli tytułowej.*

Później nakręcił jeszcze (po raz pierwszy w koprodukcji z Amerykanami) romantyczny „Urlop w Wenecji” ze świetną Katharine Hepburn, zgarniając nominację do Oskara za reżyserię (1955), a następnie triumfował jako twórca wojennej produkcji „Most na rzece Kwai” (1957).

Film ten, którego akcja rozgrywała się w japońskim obozie niemieckim podczas II wojny światowej, a w którym główne role zagrali Alec Guiness i William Holden, został dosłownie obsypany nagrodami. Otrzymał siedem Oskarów (w tym jeden dla Leana za reżyserię), cztery nagrody BAFTA (w tym dla najlepszego filmu), trzy Złote Globy (jeden za reżyserię) i wiele laurów krytyków. Publiczność również podzieliła ten entuzjazm dla świetnie opowiedzianej, filmowymi środkami, historii.

Nie był to jedyny, ani największy sukces Leana – „Most...” właściwie dopiero zapoczątkował serię spektakularnych, triumfatorskich widowisk, które zapewniły mu historyczny status jednego z najlepszych reżyserów – epików, mistrzów klasycznej narracji.

* Kolejne to: przygodowy „Lawrence z Arabii” z Peterem O’Toolem, Alekiem Guinessem, Atnhonym Quinnem i Omarem Sharifem (1962, 7 Oskarów, 4 Złote Globy, 4 BAFTA), słynna ekranizacja „Doktora Żywago” z pamiętnym duetem Julie Christie-Omar Sharif (1965, 5 Oskarów i 5 Złotych Globów) i mniej znana i udana „Córka Ryana” z Robertem Mitchumem (1970, Evening Standard British Film Award i jedyna nominacja do BAFTA za reżyserię). Ostatnim dziełem reżysera była widowiskowa, tym razem dostrzeżona przez krytyków „Podróż do Indii” z Judy Davis i Alekiem Guinessem (1984, 12 nominacji do Oskara, 9 nominacji do BAFTA, 5 nominacji do Złotego Globu, Kansas City Film Critics Circle Award i National Board of Review Award za reżyserię).*

David Lean zasłynął jako reżyser umiejętnie prowadzący aktora, często ku ważnym nagrodom filmowym. Aż jedenastu różnych aktorów nominowanych było do Oskara za kreacje u Leana. Byli to: Celia Johnson, Katharine Hepburn, Sessue Hayakawa, Peter O’Toole, Omar Sharif, Tom Courtenay, Sarah Miles, Judy Davis, Peggy Ashcroft, John Mills i Alec Guinness. Trzej ostatni zostali laureatami Nagród Akademii. Od 1947 roku przewodniczył Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej i Telewizyjnej. BAFTA za reżyserię od lat jest nagrodą jego imienia.

* W 1984 roku został uhonorowany tytułem szlacheckim „Sir”. Został laureatem nagród specjalnych za całokształt, przyznanych przez Directors Guild of America (1973) i Amerykański Instytut Filmowy (1990). Prócz dwóch statuetek Oskara i trzech Złotych Globów za reżyserię, otrzymał także dwie Directors Guild of America Awards, włoską Srebrną Taśmę, Kinema Junpo Award, Golden Laurel Award, cztery National Board of Review Awards, trzy New York Film Critics Circle Awards i jedną Kansas City Film Critics Circle Award.*

Zmarł na raka krtani, 16 kwietnia 1991 roku w Londynie.