Martin Scorsese

Jeden z najwybitniejszych twórców światowego kina, scenarzysta, reżyser, aktor i producent amerykański. Urodził się 17 listopada 1942 roku w Nowym Jorku.

Pochodzi z rodziny o włoskich (a konkretnie: sycylijskich) korzeniach, co nie pozostawało bez wpływu na jego filmy, w których zawsze dało się wyczuć echa właśnie tego dziedzictwa kulturowego. Najpierw studiował w seminarium duchownym, szybko jednak porzucił tę drogę życiową dla filmu. Studiując kierunek reżyserski na Uniwersytecie w Nowym Jorku (dyplom w 1964 roku) spotkał się m.in. z Oliverem Stonem i Spike’iem Lee, a także zrealizował tam pierwsze, krótkometrażowe filmy.

* Jego debiutem pełnometrażowym był niskobudżetowy film z 1967 roku „Kto puka do moich drzwi?”, który – choć pokazywany na Festiwalu w Chicago, nie znalazł jednak dystrybutora. W 1970 roku Scorsese pracował jako montażysta słynnego dokumentu „Woodstock”, w 1972 w wytwórni Rogera Cormana zrealizował „Wagon towarowy Bertha”, jednak prawdziwy rozgłos przyniosły mu *„Ulice nędzy” (1973), film promujący- oprócz nazwiska samego reżysera także dwójkę mało znanych wówczas aktorów: Harveya Keitela i Roberta De Niro, z których szczególnie ten drugi zaistnieje w późniejszych dziełach reżysera w sposób szczególny.

Od tego momentu zaczęła się właściwa kariera Scorsesego. W 1974 roku zrealizował kontestacyjny film drogi „Alicja już tu nie mieszka” (nominacja do nagrody BAFTA i do nagrody w Cannes), zaś dwa lata później – głośnego „Taksówkarza” (1976) nagrodzonego Złotą Palmą w Cannes, z jedną z największych ról De Niro oraz równie głośną kreacją Jodie Foster jako nastoletniej prostytutki.

Film opowiada historię weterana wojny w Wietnamie, której doświadczenie nie pozwala mu już na normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, i obnaża przy okazji jeden z wielu amerykańskich mitów. Reżyser wielokrotnie później będzie kontynuował swoistą misję demistyfikacji Ameryki, jej wartości i mitów narosłych wokół niej.

Już wówczas wypracowany został specyficzny styl Scorsesego, charakteryzujący się niepokojącym rytmem, dynamiczną, zsubiektywizowaną narracją, niezwykle pogłębioną psychologią bohaterów, dokumentalizmem w rejestracji rzeczywistości. W 1977 zrealizował musicalowy „New York, New York” z Lizą Minelli i Robertem De Niro w rolach głównych, zaś* w 1980 – jeden z najsłynniejszych obrazów reżysera, z kolejną brawurową kreacją De Niro jako słynnego boksera – „Wściekły byk”*.

Scorsese znów wraca tutaj do atmosfery włoskiej dzielnicy Nowego Jorku, co stwarza doskonałą okazję do poruszenia m.in. problematyki związanej z tożsamością (także etniczną) jednostki w wielokulturowym „tyglu” Ameryki. Film był pierwszym obrazem Scorsesego dostrzeżonym przez amerykańską krytykę – otrzymał nominację do Złotego Globu i Oskara za reżyserię.

Mimo rozgłosu na całym świecie, statusu jednego z najważniejszych reżyserów światowego kina, wielu wybitnych dzieł i nagród za całokształt twórczości, na statuetkę Amerykańskiej Akademii musiał czekać prawie 30 lat, otrzymując po drodze nominacje do Oskara: za reżyserię kontrowersyjnej i długo planowanej adaptacji „Ostatnie kuszenie Chrystusa” (1988), nominacje za scenariusz i reżyserię gangsterskiego filmu „Chłopcy z ferajny” (1990), za scenariusz adaptowany do filmu „Wiek niewinności” (1994), za reżyserię „Gangów Nowego Jorku” (2002) i „Aviatora” (2004).

W 1991 roku triumfował w Europie - podczas rozdania nagród Brytyjskiej Akademii oraz na MFF w Wenecji – jego „Chłopcy z ferajny” zdobyły nagrody BAFTA za scenariusz, reżyserię oraz najważniejszą – dla najlepszego filmu, a sam Scorese – dostał Srebrnego Lwa weneckiego dla Najlepszego Reżysera. W 1985 roku zdobył nagrodę w Cannes za reżyserię komediowego filmu „Po godzinach” (był też nominowany do Złotej Palmy).

Nominację do nagrody głównej canneńskiego festiwalu otrzymał też wcześniejszy, komediowy film „Król dowcipu” (1983), do Złotego Niedźwiedzia na Berlinale nominowany był z kolei jego moralitetowy remake thrillera z lat 60-tych „Przylądek strachu” (1991). W latach 90-tych Scorseze zrealizował też m.in. widowiskowy film poświęcony życiu Dalajlamy „Kundun” (1997), głośne „Kasyno” (1995) z Sharon Stone w jednej z głównych ról oraz „Ciemną stronę miasta” (1999) z Nicolasem Cage’em.

„Gangi Nowego Jorku” (2002) przyniosły mu pierwszy Złoty Glob za reżyserię, film odniósł jednak spektakularną porażkę podczas rozdania Nagród Akademii, nie otrzymując – mimo 10 nominacji - żadnego Oskara.* Reżyser nie został też w pełni doceniony za reżyserię głośnego „Aviatora”* (11 nominacji, 5 statuetek), opowiadającego historię życia ekscentrycznego wynalazcy i milionera Howarda Hughesa (Leonardo DiCaprio). Dopiero realizacja „Infiltracji” (2007) przyniosła długo wyczekiwane – może nawet bardziej przez krytykę i fanów, niż samego reżysera – Oskary za reżyserię i najlepszy film, a także Złoty Glob i nominację do BAFTA dla Najlepszego Reżysera. Film nie jest jednak dziełem oryginalnym – to remake hongkońskiej produkcji z 2002 roku. Z faktu tego wypłynęło niezadowolenie ze strony części krytyki, której nie w smak były nagrody dla tak wybitnego reżysera, za realizację tak wtórnego dzieła.

W 2010 roku mogliśmy na dużym ekranie obejrzeć najnowszy film Scorsese - "Wyspa tajemnic". Ten dobrze przyjęty przez krytyków i publiczność obraz, rozgrywa się w latach pięćdziesiątych XX wieku, na Wyspie Zatoki Bostońskiej. Usytuowany jest tam szpital dla chorych psychicznie pacjentów. Po zniknięciu jednej z pacjentek, zostaje wszczęte śledztwo.

Scorsese jest laureatem nagród za całokształt twórczości: nagrody Amerykańskiego Instytutu Filmowego (1997), Honorowego Césara (2000), Gotham Award (2003), nagrody stowarzyszenia krytyków Las Vegas (1998), czy wreszcie - honorowego Złotego Lwa na MFF w Wenecji (1995).

Scorsese jest nie tylko wyśmienitym reżyserem i (rzadziej) współscenarzystą, ale też producentem i aktorem. Oprócz częstych występów w większości własnych filmów, pojawił się m.in. w muzycznym filmie biograficznym „Anna Pawłowa” (1983), dramacie „Czarna lista Hollywood” (1991), czy w głośnym „Quiz Show” (1994) Roberta Redforda.

Wyprodukował kilka swoich filmów, ponadto był też producentem komedii z Robertem De Niro „Dziewczyna gangstera” oraz nominowanego do Emmy i BAFTA biograficznego filmu telewizyjnego o Bobie Dylanie „Bez stałego adresu: Bob Dylan” (2005).* W 2010 roku wyreżyserował film z Leonardo DiCaprio pt. "Wyspa tajemnic"*, a rok później film "3D Hugo i jego wynalazek".

Często współpracuje z takimi aktorami, jak Robert De Niro, Joe Pesci, Harvey Keitel. W ostatnich czasach czołowym aktorem Scorsesego stał się Leonardo DiCaprio.

Jego nieżyjący już rodzice – ojciec Charles i matka Catherine często występowali w jego filmach (m.in. w dokumentalnym „Italianamerican” 1974, w „Chłopcach z ferajny” i innych). Scorsese jest reżyserem pamiętnego teledysku Michaela Jacksona „Bad”. Scorsese był czterokrotnie żonaty, m.in. z aktorką Isabellą Rossellini i producentką Barbarą de Fina. W 1999 r. poślubił Helenę Morris. Jest ojcem trzech córek.