Paul Newman
Jeden z najwybitniejszych, legendarnych gwiazdorów hollywoodzkich. Aktor, reżyser, zasłużony filantrop, z przemysłem filmowym związany nieprzerwanie począwszy od lat 50-tych aż po XXI wiek. Przystojny, obdarzony nieprzeciętną inteligencją, nietuzinkowym poczuciem humoru oraz nie lada talentem, szybko stał się ulubieńcem publiczności i krytyki. Jest posiadaczem najsłynniejszych błękitnych oczu w dziejach kina, które stanowią jeden z jego znaków rozpoznawczych.
Urodził się 26 stycznia 1925 roku w Shaker Heights w stanie Ohio w USA w zamożnej rodzinie pochodzenia żydowskiego.
Jego ojciec prowadził dobrze prosperujący sklep z artykułami sportowymi. Pasję aktorską rozbudzili w nim wujek i matka, już w bardzo wczesnym wieku. Jako 7-latek wystąpił w szkolnej inscenizacji „Robin Hooda”.
Przez trzy lata studiował na Uniwersytecie w Ohio, zanim rozpoczął służbę wojskową podczas II wojny światowej jako operator radia.
Tuż po wojnie przez chwilę zajmował się interesem rodzinnym po śmierci ojca w 1950 roku, wziąwszy ślub ze swoją pierwszą żoną sam został ojcem, i - już jako głowa rodziny – rozpoczął studia aktorskie w Yale Drama School, nawiązał współpracę z TV oraz szlifował warsztat w słynnym nowojorskim Actors Studio. W 1952 roku debiutował w telewizji, w 1953 roku - na Broadwayu w sztuce „Picnic”, a w 1954 roku w filmie „Srebrny kielich”.
Zasłynął rolą boksera Rocky’ego Graziano w biograficznym dramacie sportowym „Między liniami ringu” (1956) Roberta Wise’a ze Stevem McQueenem, a pozycję utalentowanego, początkującego aktora potwierdził występami w „Kotce na gorącym, blaszanym dachu” (1958, nominacja do Oscara i BAFTA) z Elizabeth Taylor, w westernie „Gwiazda szczęścia Billy Kida” (1958) Arthura Penna, dramacie „Długie, gorące lato” (1958, Nagroda Aktorska w Cannes), dramacie wojennym „Exodus” (1960) Ottona Premingera, w dramacie sportowym „Bilardzista” (1961, BAFTA, nominacja do Oscara i Złotego Globu), czy w westernie „Hud, syn farmera” (1963, nominacja do Oscara, Złotego Globu i BAFTA).
Newman zawsze starannie dobierał role, z powodzeniem zyskując zjednując sobie uwielbienie publiczności, jak i aprobatę krytyki. Często kreował postaci buntowników, outsiderów.
Stworzył niezapomniane duety aktorskie: z początkującym Robertem Redfordem w westernie George’a Roya Hilla „Butch Casidy i Sundance Kid” (1969, nominacja do BAFTA), w którym wcielił się w postać Butcha, oraz z młodziutkim Tomem Cruisem w „Kolorze pieniędzy” (1986) Martina Scorsese, za rolę w którym dostał Oscara oraz nominację do Złotego Globu.
Nominacje do Nagrody Akademii otrzymał ponadto za role: w komedii „Nieugięty Luke” (1967, także nominacja do Złotego Globu), dramacie Sydneya Pollacka „Bez złych intencji” (1981), dramacie „Werdykt” Sidneya Lumeta (1982, nominacja do Złotego Globu), komedii „Naiwniak” Roberta Bentona z Brucem Willisem i Melanie Griffith (1994, Srebrny Niedźwiedź na Berlinale, nominacja do Złotego Globu) oraz w gangsterskim obrazie „Droga do zatracenia” Sama Mendesa z Tomem Hanksem i Judem Law (2002, również nominacja do BAFTA i Złotego Globu).
W dekadzie lat 70-tych znaczące kreacje stworzył m.in. u Johna Hustona w filmie „Sędzia z Teksasu” (1972), u Roberta Altmana w „Buffalo Bill i Indianie” (1976) z Harveyem Keitelem i Burtem Lancasterem oraz w filmie sci-fi „Kwintet” (1979), u G. R. Hilla w komedii kryminalnej „Żądło” (1973), na planie której ponownie spotkał się z Redfordem, u Mela Brooksa w komedii „Nieme kino” (1976) oraz w filmie katastroficznym „Płonący wieżowiec” (1974) z Fredem Astaire, Stevem McQueenem i Faye Dunaway.
W 1978 roku przeżył osobistą tragedię – jego jedyny syn, Scott, zmarł na skutek przedawkowania narkotyków. Tuż po tragedii, Newman założył Centrum Przeciwdziałania Narkomanii imienia syna- Scotta Newmana.
Paul Newman jest producentem i reżyserem pięciu wysoko ocenionych przez krytykę obrazów.
** Za reżyserię debiutanckiego dramatu „Rachel, Rachel” (1968) otrzymał Złoty Glob oraz nominację do Oscara w kategorii Najlepszy Film.**
„Bezbronne nagietki” (1972) i „Szklana menażeria” (1987) nominowane były z kolei do Złotej Palmy w Cannes.
Oprócz tego wyreżyserował dramat przygodowy „Rodzina Stamperów” (1971) z Henrym Fondą i własnym udziałem, telewizyjny film „The Shadow Box” (1980, nominacja do Emmy za reżyserię) oraz dramat „Harry i syn” (1984).
Realizując tę ostatnią produkcję, zadebiutował również w roli scenarzysty.
W niemal wszystkich produkcjach Newmana wzięła udział jego żona, aktorka Joanne Woodward.
Otrzymał w sumie sześć Złotych Globów oraz liczne nominacje. Pierwszą statuetkę dostał jako Najbardziej Obiecujący Debiutant w 1957 roku. Dwie kolejne – Henrietta Awards dla Najbardziej Ulubionego Aktora otrzymał w latach 1964 i 1966. W 1984 roku został laureatem Honorowego Złotego Globu – nagrody im. Cecila B. DeMille’a za Całokształt, a w 2005 roku otrzymał statuetkę Złotego Globu oraz pierwszą w karierze Emmy za występ w telewizyjnej adaptacji powieści „Empire Falls” (2005) z Edem Harrisem, Philipem Seymourem Hoffmanem i Helen Hunt.
Rola Maxa Roby’ego w tej produkcji była ostatnim występem 80-letniego aktora, który oficjalnie zakończył długoletnią karierę. W 1986 roku otrzymał Honorowego Oscara za Całokształt, a w 1994 – Specjalną Statuetkę Akademii Jean Hersholt Humanitarian Award, za swoją działalność charytatywną.
