Krystyna Janda

Wybitna polska aktorka filmowa i teatralna, reżyserka. Urodziła się 19 grudnia w Starachowicach. Studiowała w warszawskiej PWST, którą ukończyła w 1975 roku. Jeszcze w czasie studiów zadebiutowała w Teatrze TV, rolą Maszy w „Trzech siostrach” Czechowa (1974), w tym samym roku po raz pierwszy wystąpiła też na deskach teatru w dwóch epizodycznych rolach.

Debiutem filmowym Jandy była zachwycająco dojrzała, niezapomniana kreacja Agnieszki w „Człowieku z marmuru” Andrzeja Wajdy (1976).

Jej dorobek obejmuje kilkadziesiąt ról filmowych i tyleż samo teatralnych, z których wiele na trwałe zapisało się w historii teatru oraz kina polskiego, ale i światowego. Jest laureatką wielu prestiżowych nagród filmowych i teatralnych, w tym Złotej Palmy w Cannes dla Najlepszej Aktorki, za rolę w „Przesłuchaniu” Ryszarda Bugajskiego (1990).

Sukcesy, popularność, uwielbienie zarówno krytyków, jak i publiczności, zawdzięcza przede wszystkim silnej, charyzmatycznej osobowości pozostawiającej piętno na każdej granej przez siebie postaci. Współpracowała z najlepszymi, sama była najlepsza. Jej dorobek imponuje zarówno ilością, jak i jakością wykreowanych ról, co sprawia, że trudno tutaj o lepszą metodę, niż próba wybrania i wyliczenia chronologicznie tych najbardziej znaczących.

Oprócz debiutanckiej, w kolejnych latach stworzyła kolejne kreacje w trzech innych filmach Wajdy: „Bez znieczulenia” (1978), „Dyrygent” (1979) i „Człowiek z żelaza” (1981). W 2005 z okazji rocznicy powstania Solidarności pojawiła się też u niego w jednej z etiud z cyklu „Solidarność, Solidarność...” (jako ona sama).
Ponadto wystąpiła jako Elżbieta Biecka u Jana Rybkowskiego w „Granicy” (1977), u Piotra Szulkina w utrzymanych w konwencji sci-fi: „Golemie” (1979), „Wojnie światów” (1981) oraz „O-bi, o-ba koniec cywilizacji” (1985), u Istvána Szabó w „Zielonym ptaku” (1979) i nagrodzonym Oskarem obrazie „Mefisto” (1980), u Radosława Piwowarskiego w „Kochankach mojej mamy” (1986), Krzysztofa Kieślowskiego („Dekalog” II i V, 1988), Krzysztofa Tchórzewskiego („Stan wewnętrzny” 1989), Macieja Ślesickiego („Tato” 1995), Roberta Glińskiego w („Matka mojej matki” 1996, „Wróżby kumaka” 2004), u Wojciecha Marczewskiego w „Weiserze” (2000), Janusza Morgensterna w „Żółtym szaliku” (2000, z cyklu „Święta polskie”), Krzysztofa Zanussiego w telewizyjnych filmach „Stan posiadania” (1979) i „Niepisane prawa” (1997) oraz w filmie kinowym „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciowąchoroba przenoszona drogą płciową” (2000), u Filipa Bajona w „Przedwiośniu” (2001), Stanisława Tyma w „Rysiu” (2007) oraz u Andrzeja Barańskiego w „Parę osób, mały czas”
(2005).

Zagrała w kilku filmach europejskich (francuskich, niemieckich), zbierając pochwalne recenzje i wyróżnienia (nagroda w Montréalu za rolę w filmie „Laputa”).

Pojawiała się w serialach lub miniserialach TV, m.in. w „Rodzinie Połanieckich (1978), w tytułowej roli w „Modrzejewskiej” (1989) Jana Łomnickiego, w dwóch serialach we własnej reżyserii („Fizjologia małżeństwa” 1998, „Męskie - żeńskie” 2004, również scenariusz) oraz w kilku zagranicznych produkcjach telewizyjnych.

Od samego początku kariery nieprzerwanie występuje w Teatrze TV, gdzie stworzyła wiele znaczących kreacji.

Do 1987 roku związana z Teatrem Ateneum, zagrała m.in. rolę Doriana Graya w spektaklu w reżyserii Andrzeja Łapickiego (1976), Heloizę w „Heloizie i Abelardzie” (1979), Jenny w „Operze za trzy grosze” Bertolda Brechta (1980), czy Wal w sztuce wyreżyserowanej przez Agnieszkę Holland (1978).

Od 1988 roku rozpoczęła współpracę z Teatrem Powszechnym, gdzie wystąpiła w tytułowej roli w „Pannie Julii” Strindberga w reżyserii Andrzeja Wajdy (1988), Medei w spektaklu Zygmunta Hübnera (1988), Gizeli w kolejnej sztuce wyreżyserowanej przez Wajdę – „Dwoje na huśtawce” (1990), w monodramie „Shirley Valentine” Macieja Wojtyszki (1991), „Śmierci i dziewczynie” (1992) w reżyserii Jerzego Skolimowskiego. Grała Elektrę (1994), Lady Makbet w spektaklu Mariusza Trelińskiego (1996), Marię Callas (1997) w sztuce w reżyserii Andrzeja Domalika oraz Marlenę Dietrich w spektaklu w reżyserii Magdy Umer.

Od 1993 roku zajmuje się reżyserią teatralną. Debiutem reżyserskim była realizacja muzycznej sztuki „Na szkle malowane” (1993, 2000 i 2004), ponadto wyreżyserowała też m.in. „Pannę Tutli-Putli” Witkacego (1997), „Namiętność” (2005), „Lekcje stepowania” (2005), „Skok z wysokości” (2006) i inne.

W 1995 roku zadebiutowała też jako reżyserka filmowa, adaptacją powieści Anki Kowalskiej „Pestka”, w której wystąpiła w głównej roli.

Janda dała się też poznać jako aktorka śpiewająca, m.in. podczas koncertu pamięci Agnieszki Osieckiej, przygotowanego przez Magdę Umer (1997), czy też na koncercie jubileuszowym Marka Grechuty (2002). Nagrała kilka płyt z piosenkami, ale też z recytacjami i nagraniami książek. Jest autorką czterech książek („Moja droga B.”, „Różowe tabletki na uspokojenie”, WWW.MAŁPA.PL).

Jest laureatką wielu nagród za swoje dokonania artystyczne, zarówno jeśli chodzi o film, jak i teatr. Już w 1978 roku, na początku kariery otrzymała* Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego*, w 1989 – Nagrodę I stopnia przyznawaną przez Ministra Kultury i Sztuki oraz Złotą Kaczkę dla Najpopularniejszej Aktorki.

W 1990 otrzymała (prócz canneńskiej Złotej Palmy) także najwyższe rodzime odznaczenie aktorskie – Złote Lwy Gdańskie za rolę w „Przesłuchaniu”, jak również Nagrodę Ministra Kinematografii za rolę w „Stanie posiadania” Zanussiego. W 1991 dostała odznaczenie od Ministra Spraw Zagranicznych za zasługi w szerzeniu polskiej kultury zagranicą, Krzyż Kawalerii Republiki Francuskiej za zasługi dla kultury francuskiej oraz nagrodę telewidzów - Wiktora.

* W 1995 roku otrzymała w Gdyni nagrodę za debiut reżyserski filmu „Pestka”, rok później – specjalną Złotą Kaczkę dla najlepszej aktorki w historii polskiego kina. W 1998 roku czytelnicy „Teletygodnia” uhonorowali ją „Telekamerą”, a w 2001 i 2002 –„Telemaską”. *W 2002 roku została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 2005 roku po raz kolejny otrzymała Złote Lwy Gdańskie za rolę niewidomej pisarki, Jadwigi Stańczakowej w filmie „Parę osób, mały czas”. Ponadto, kilkakrotnie została odznaczona tytułem Najbardziej Wpływowej Kobiety Roku. Była też doceniana i nagradzana zagranicą (Madryt, Montréal, San Sebastian, Belgrad, Sorrento).

W 2004 roku założyła Fundację Na Rzecz Kultury, której siedzibą od 2005 roku jest Teatr Polonia, powstały w sali kinowej byłego kina pod tą samą nazwą. Jest to pierwsza w Polsce próba działania podobnego do sposobu funkcjonowania większości teatrów niezależnych, prywatnych czy prowadzonych przez podmioty pozabudżetowe, w Europie. Ostatnio można ją zobaczyć w roli Florence Foster Jenkins, uznawanej za najgorszą śpiewaczkę świata, w sztuce w reżyserii Andrzeja Domalika „Boska!”.

W 2009 roku zagrała w wielokrotnie nagradzanym filmie pt. "Rewers" oraz w "Tataraku" Andrzeja Wajdy. W 2011 roku wystąpiła w filmie "Sponsoring".

Krystyna Janda była dwukrotnie zamężna. Pierwszym mężem był Andrzej Seweryn (do 1979, rozwód), para ma córkę Marię (ur. 23.03.1975). Drugim mężem był Edward Kłosiński (do 05.01.2008, jego śmierć). Aktorka ma z nim dwóch synów: Adama (ur. 14.07.1990) i Andrzeja (ur. 1991).