Krzysztof Zanussi

Jest jednym z najbardziej znanych i najczęściej nagradzanych twórców polskich zagranicą, zdobywcą Złotego Lwa w Wenecji w 1984 roku. Jego kino jest głęboko autorskie – sam pisze scenariusze, realizując je w specyficznej, właściwej tyko sobie formie, często współpracuje z tymi samymi aktorami (Maja Komorowska, Zbigniew Zapasiewicz).

Już dyplomowy film telewizyjny Zanussiego – „Śmierć prowincjała” (1966) otrzymał nagrody na festiwalach w Wenecji, Mannheim i Valladolid (MFF Filmów Religijnych i Humanistycznych). Niemal każdy kolejny również zbierał nagrody zarówno w Polsce, jak i za granicą.

Tuż po studiach reżyserskich zrealizował dwa filmy we współpracy scenariopisarskiej Edwarda Skórzewskiego – „Twarzą w twarz” (1967) i „Za ścianą” (1972, Grand Prix na MFF w San Remo). Kinowym debiutem Zanussiego był film „Struktura kryształu” (1969, nagrody na MFF w Valladolid, Colombo i Panamie), zrealizowany w charakterystycznej właśnie dla tego reżysera formie filmowego eseju.

Kino Zanussiego określa się jako „intelektualne”- reżyser zajmuje się głęboką, egzystencjalną tematyką, stawia wiele trudnych pytań, co nie czyni jego kina łatwego w odbiorze. Takie tez były jego kolejne filmy – „Życie rodzinne” (1971, Nagroda na MFF w Colombo, Chicago, Valladolid, Złota Kaczka), „Iluminacja” (1973, Grand Prix na MFF w Rawennie, Nagroda FIPRESCI oraz Nagroda Jury Ekumenicznego w Locarno, Nagroda Specjalna Jury na FPFF w Gdańsku), „Barwy ochronne” (1976, Grand Prix na FPFF w Gdańsku, Nagroda na MFF w Teheranie), czy „Spirala” (1978, Nagroda Jury Ekumenicznego w Cannes, Nagroda Dziennikarzy na FPFF w Gdyni, Nagroda za reżyserię na MFF w Panamie).

Mimo późniejszych sukcesów, z perspektywy czasu to właśnie filmy z lat 70-tych uważa się za najbardziej znaczące w twórczości reżysera. Zanussi stworzył w nich pewien specyficzny typ bohatera, postawionego przed moralnym wyborem. W pracy z aktorem dopuszczał improwizację („Iluminacja”, „Struktura kryształu”), co również czyniło granych przez nich bohaterów charakterystycznymi.

Od 1980 roku Zanussi pełni rolę kierownika artystycznego, a potem dyrektora Studia Filmowego „Tor”. Tam zrealizował zaliczane do nurtu Kina Moralnego Niepokoju filmy „Kontrakt” (wyróżnienie Katolickiego Biura Filmowego na MFF w Wenecji) i „Constans” (1980 Nagroda Specjalna Jury na FPFF w Gdańsku; Nagroda za reżyserię i Nagroda Jury Ekumenicznego w Cannes; Grand Prix na MFF w Panamie).

W latach 80-tych Zanussi pracował głównie zagranicą. W koprodukcji niemiecko-polsko- amerykańskiej zrealizował „Rok spokojnego słońca” (1984) – film, którym reżyser wywalczy sobie Złotego Lwa w Wenecji. Film nominowany był też do Złotego Globu w kategorii Najlepszy Film Obcojęzyczny. U schyłku lat 80-tych coraz częściej zaczyna pojawiać się w roli opiekuna, bądź kierownika artystycznego różnych filmowych projektów („Pożegnanie jesieni” Trelińskiego, „Podwójne życie Weroniki” 1991).

W 1990 zrealizował film biograficzny „Życie za życie. Maksymilian Kolbe”, dwa lata później z kolei, skrajnie odmiennie oceniane przez krytykę „Dotknięcie ręki” (1992). Rok 1995 to realizacja autobiograficznego „Cwału” z jedną z ulubionych aktorem Zanussiego - Mają Komorowską (Nagroda Specjalna Jury i Nagroda Dziennikarzy na FPFFw Gdyni, Nagroda na MFF w Tokio oraz na MFF Narodów Słowiańskich i Prawosławnych), zaś lata ¹⁹⁹⁶⁄₉₇ (i 2000) to realizacja telewizyjnego cyklu „Opowieści weekendowe”. W 1997 roku Zanussi zrealizował film „Brat naszego Boga”, powstały w oparciu o sztukę Karola Wojtyły.

W 2000 roku odnosi sukces nawiązującym do wcześniejszej „Spirali” dziełem „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową” (Grand Prix MFF w Moskwie, Grand Prix i Nagroda Dziennikarzy FPFF w Gdyni, Orzeł dla najlepszego filmu, za najlepszy scenariusz i reżyserię, Złota Kaczka), którego w pewnym sensie kontynuacją jest nawiązujący także do „Iluminacji” film z 2002 roku „Suplement” (nagroda FIPRESCI w Moskwie).

W 2005 roku Zanussi wyreżyserował dobrze przyjęty przez krytykę film „Persona non grata” (Nagroda Jury FPFF w Gdyni, dwie nominacje do nagród Orła), jak również krótką etiudę „Czołgi”, powstałą w ramach cyklu TVP „Solidarność, solidarność…”, zrealizowanego z okazji rocznicy wydarzeń sierpnia’80. W 2007 wyreżyserował filmy “Czarne słońce” oraz “Klezmerzy w Niemczech”. W 2008 roku stworzył czarna komedię “Serce na dłoni”. Rok później wyreżyserował dramat “Rewizyta”.

W ostatnich latach Zanussi często występuje w roli producenta (m.in. „Weiser” Wojciecha Marczewskiego, „Pręgi” Katarzyny Piekorz, „Tulipany”, „Julia wraca do domu” Agnieszki Holland, “Róża”).

Wykładał w PWSFTViT w Łodzi oraz w National Film School w Wielkiej Brytanii. Krzysztof Zanussi pełnił i pełni po dziś dzień szereg ważnych funkcji kierowniczych, doradczych i instytucjonalnych, związanych z dziedziną filmu: jest członkiem Europejskiej Akademii Filmowej, w latach 1971-1983 był wiceprezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich, od 1975-1977 przewodniczącym Rady Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych, a od 1987 roku jest członkiem Komitetu Kinematografii; w 1990 roku był wybrany na Prezydenta Federacji Europejskiej Realizatorów Audiowizualnych, od 1997 roku jest członkiem Papieskiej Akademii Sztuk Pięknych i Literatury, jest także konsultantem Komisji Pontyfikalnej do spraw Kultury w Watykanie.

W 1992 roku uzyskał tytuł profesora Uniwserytetu Śląskiego w Katowicach. Otrzymał tytuły doctora honoris causa Instytutu Sztuki Filmowej WGIK w Moskwie oraz uniwersytetów: w Mińsku, Bukareszcie, Sankt Petersburgu, Walencji oraz w Bułgarii.

Jest też laureatem szeregu nagród za całokształt twórczości i osiągnięcia w dziedzinie sztuki kinematograficznej, m.in. Nagrody im. Roberta Bressona, przyznanej przez Ministra Kultury Watykanu (wręczonej podczas MFF w Wenecji w 2003 roku), Nagrody za Całokształt Twórczości na MFF w Jerozolimie w 2002 roku, Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2000), Nagrody Przewodniczącego Komitetu Kinematografii dla producentów filmowych (1991), Nagrody Państwowej I stopnia (1984), Międzynarodowej Nagrody Filmowej „Lumiere” (1987), Nagrody III stopnia od Ministra Kultury i Sztuki (1971), medalu „Zasłużony Kulturze” (2005), oraz Odznaczenia Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury polskiej (1999). W 2010 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Opolskiego.

W 1998 roku odsłonięto gwiazdę Zanussiego na ul. Piotrkowskiej w Łodzi, a w 2000 odcisnął swoją dłoń na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach. Wydał książki: „Rozmowy o filmie amatorskim” (1978), „Pora umierać” (1997), „Między jarmarkiem a salonem” (1999).

Krzysztof Zanussi jest żonaty, jego małżonka to Elżbieta Grocholska.