50 lat "Lotu nad kukułczym gniazdem". Brawurowa rola Jacka Nicholsona znów w kinach

Do zakładu psychiatrycznego, w którym surową dyscypliną kieruje siostra Ratched (w tej roli Louise Fletcher), przybywa Randall Patrick McMurphy (Jack Nicholson). Mężczyzna symuluje chorobę, aby uniknąć pobytu w więzieniu. Sądzi, że w szpitalnych murach wymiga się od rygoru i… odpocznie. Nic bardziej mylnego – represyjna przełożona pielęgniarek szybko gasi entuzjazm sympatycznego cwaniaczka. Na drodze psychologicznego starcia z siostrą Ratched McMurphy wywraca do góry nogami dotychczasowy porządek zakładu, dając podopiecznym namiastkę wolności.

"Lot nad kukułczym gniazdem" (1975) to film-legenda. Jack Nicholson w roli zadziornego nonkonformisty wyrył się w pamięci kinomanów za sprawą niezrównanej charyzmy, ciętego języka i skrytej pod maską cynizmu wrażliwej natury.

Wkroczenie McMurphy’ego do rygorystycznego siedliska siostry Ratched uświadamia zwiedzionym rutyną i lekom pacjentom ich dramatyczne położenie. Zostali bowiem całkowicie pozbawieni samostanowienia i wolności. Są podporządkowani sztucznemu harmonogramowi, który decyduje o formie spędzania czasu, długości rozmów telefonicznych czy możliwości włączenia telewizora.

McMurphy inicjuje cichą rewolucję, która przywraca uśmiech na twarzach pacjentów, ale ostatecznie zbiera krwawe żniwo. Na zakończenie dzieła można spoglądać dwojako – w starciu z Ratched McMurphy odnosi pozorną klęskę; jego misja kontynuowana przez Wodza zasiewa jednak nasiono czystej wolności.

"Lot nad kukułczym gniazdem" to ponadczasowa opowieść o potrzebie rebelii i uciskanych jednostkach. To w końcu fatalistyczny osąd na temat niesprawiedliwego systemu, który najbardziej obawia się siły indywidualizmu. Dzieło Miloša Formana korespondowało z buntowniczym wydźwiękiem amerykańskiej kinematografii lat 70., zdecydowanie odcinającej się od własnych korzeni i podejmującej marginalizowaną do tej pory tematykę. Po raz pierwszy na tak szeroką skalę wybrzmiał tu problem okrutnych metod "leczenia", a także stygmatyzacji osób z zaburzeniami psychicznymi.

Ciekawą interpretację wysunął sam Jack Nicholson, który za brawurowy portret niepoprawnego awanturnika o dobrym sercu otrzymał pierwszego Oscara w karierze. Dla aktora "Lot nad kukułczym gniazdem" to film o męskim buncie w obliczu feministycznej dominacji i poczucia utraty własnej podmiotowości.

Jack Nicholson odrzucił rolę w ostatnim filmie Alfreda Hitchcocka "Intryga rodzinna", aby zagrać w "Locie nad kukułczym gniazdem". O roli McMurphy’ego zamarzył po obejrzeniu sztuki Dale’a Wassermana na podstawie prozy Kena Keseya. Przedstawienie wystawił na broadwayowskiej scenie Kirk Douglas, a jego syn Michael nabył prawa do ekranizacji samej książki.

W iście gwiazdorskiej otoczce rozpoczęła się historia półwiecznego arcydzieła, które zmieniło współczesne Hollywood i samą karierę reżysera Miloša Formana. Utalentowany Czech po sukcesie filmu (pięć Oscarów w najważniejszych kategoriach mówi samo za siebie) wspiął się na piedestał reżyserów z Fabryki Snów i w kolejnych latach mógł zrealizować perły sztuki filmowej pokroju "Hair" czy "Amadeusza".

Autentyczny wydźwięk "Lotu nad kukułczym gniazdem" to nie tylko aktorska czy reżyserska maestria i nietracące swej siły emocje, ale przede wszystkim realistyczne przygotowania ekipy za kulisami. Twórcy na czele z Jackiem Nicholsonem zamknęli się na długie tygodnie w szpitalu psychiatrycznym w Salem w Oregonie, gdzie obserwowali codzienne życie pacjentów. Wszystko odbyło się za zgodą przełożonego placówki Deana R. Brooksa. Ekipa na własne oczy ujrzała skutki terapii elektrowstrząsowej – wówczas niedopracowanej, dziś dzięki nowoczesnym metodom ratującym życie niektórym chorym.

Aktorzy drugoplanowi zamieszkali w szpitalnych pokojach, a Jack Nicholson jadał w stołówce wraz z prawdziwymi podopiecznymi zakładu. Gwiazdor wspominał później: "Zazwyczaj nie mam problemów, by wyjść z roli, ale tutaj nie wracam z wytwórni do domu. Mieszkam w szpitalu psychiatrycznym. Nie ma nic pomiędzy. Nie wyjeżdżam nawet z Salem". Intymne rozmowy oraz izolacja stworzyła niepowtarzalne doświadczenie, które wykorzystano na ekranie.

Za sprawą dystrybutora klasyki Past Perfect w polskich kinach możemy ponownie oglądać kultowe dzieło Miloša Formana i to w odrestaurowanej wersji 4K z okazji okrągłej rocznicy premiery. To najlepsza okazja do świętowania pięćdziesięciolecia tytułu i przedłużenia swoistej ody do wolności zapoczątkowanej przez "Lot nad kukułczym gniazdem". Jak czytamy w materiałach prasowych firmy, obraz z porywającym Jackiem Nicholsonem to w końcu "historia buntu, który jest nam potrzebny jak powietrze".