Burt Lancaster

Urodził się 2 listopada 1913 roku w Nowym Jorku jako jedno z piątki dzieci urzędnika pocztowego. Jego rodzice byli imigrantami z Irlandii. Już w dzieciństwie wykazywał zainteresowanie gimnastyką artystyczną, co w efekcie zaprowadziło go do angażu w roli cyrkowego akrobaty. Występował w cyrku aż do II wojny światowej, kiedy to został ranny. Był aktorskim samoukiem.

Debiutował w 1946 roku w filmie noir „Zabójcy” Roberta Siodmaka z Avą Gardner u boku.

Po kilku dalszych występach w niezwykle popularnych wówczas filmach z tego gatunku („Brutalna siła”, „Desert Fury” 1947) zasłynął jako partner Barbary Stanwyck w thrillerze Anatole’a Litvaka „Przepraszam, pomyłka” (1948) oraz ponownie spotkał się z Siodmakiem na planie kolejnego czarnego kryminału „W pułapce” (1949).

Innym preferowanym przez aktora gatunkiem był film przygodowy („Płomień i strzała” 1950, „Bicz z piasku” 1949, w reżyserii Williama Dieterle, „Karmazynowy pirat” 1952, w reżyserii Siodmaka), a przede wszystkim powracający do łask western („Dolina zemsty” 1951; „Ostatnia walka Apacza” i „Vera Cruz” 1954 Roberta Aldricha, z Garym Cooperem; „Pojedynek w Corralu O.K.” Johna Sturgesa z 1957 roku, z Dennisem Hopperem i Kirkiem Douglasem; „Bez przebaczenia” 1960 Johna Hustona z Audrey Hepburn; „Zawodowcy” Richarda Brooksa z 1966 roku).

Od 1948 roku był współwłaścicielem własnej wytwórni filmowej (wraz z Haroldem Hechtem i Jamesem Hillem), która wyprodukowała kilka filmów z jego udziałem .

** Pierwszą nominację do Oscara przyniosła mu rola w ekranizacji powieści Jamesa Jonesa „Stąd do wieczności” Freda Zinnemanna (1953) z udziałem Debory Kerr, Montgomery Clifta i Franka Sinatry. Za rolę w „Trapezie” (1956) Carola Reeda otrzymał Srebrnego Niedźwiedzia na MFF w Berlinie, a za występ u boku Katharine Hepburn w „Zaklinaczu deszczu” (1956) Josepha Anthony’ego – pierwszą nominację do Złotego Globu. Jedyne w karierze statuetki Oscara i Złotego Globu, a także pierwszą nominację do BAFTA przyniosła mu tytułowa kreacja w dramacie Richarda Brooksa „Elmer Gantry” (1960), z kolei nagrody BAFTA i nominacje do Nagrody Akademii i Złotego Globu otrzymał za występy w roli więźnia w „Ptaszniku z Alcatraz” Johna Frankenheimera (1962) oraz za kreację gangstera w kryminalnym filmie „Atlantic City” (1980) Louisa Malle’a z Susan Sarandon i Michelem Piccoli. „Ptasznik…” przyniósł mu dodatkowo Puchar Volpiego na MFF w Wenecji, a „Atlantic City” – niemal wszystkie możliwe nagrody krytyków amerykańskich, statuetkę

Davida i Fotogramas de Plata. W 1963 roku stworzył jedną z bardziej znanych i cenionych kreacji - Księcia Saliny w „Lamparcie” Luchino Viscontiego, z Claudią Cardinale u boku. Jedenaście lat później powrócił do współpracy z mistrzem, pojawiając się na planie „Portretu rodziny we wnętrzu” (1974) z Claudią Cardinale, Helmutem Bergerem i Silvaną Mangano (David, Fotogramas de Plata).**

Ponownie spotkał się też z Johnem Frankenheimerem, grając u niego w thrillerze politycznym „Siedem dni w maju” (1964) z Kirkiem Douglasem, w zrealizowanym wspólnie z Arthurem Hillerem wojennym thrillerze „Pociąg” (1964) i w dramacie obyczajowym „Cyrk straceńców” (1969) z Deborą Kerr i Genem Hackmanem. Kilkakrotnie współpracował również z Sydneyem Pollackiem (western „Łowcy skalpów” 1968, dramat „Pływak” 1968, wojenny film „Obrona zamku” 1969) i Michaelem Winnerem (western „Szeryf” 1971 z Robertem Duvallem, thriller „Skorpion 1973 z Alainem Delonem).

Ponadto, znaczące występy dał u: Stanleya Kramera w „Wyroku w Norymberdze” (1961), z Marleną Dietrich, Spencerem Tracy, Judy Garland i Montgomerym Cliftem, u Johna Cassavetesa w dramacie „Dziecko czeka” (1963) z Geną Rowlands, u Roberta Altmana w westernowej komedii „Buffalo Bill i Indianie” (1976) z Paulem Newmanem, Harveyem Keitelem i Geraldine Chaplin, u Bernardo Bertolucciego w widowiskowym dramacie wojennym „Wieku XX” (1976) z Robertem De Niro, Donaldem Sutherlandem i Gérardem Depardieu, u Roberta Aldricha spotykając się z nim ponownie na planie thrillera „Ostatni blasku dnia” (1977), u Sama Peckinpaha w sensacyjnym filmie „Weekend Ostermana” (1983) z Johnem Hurtem oraz u Billa Forsytha w „Local Hero” (1983, nominacja do BAFTA).

Występował nieprzerwanie do roku 1990, w dekadzie lat 80-tych pojawiając się już raczej w mało znanych produkcjach filmowych i telewizyjnych. Spotkał się po latach z Kirkiem Douglasem na planie komedii kryminalnej „Twardziele” (1986), zagrał z Julie Christie w dramacie produkcji RFN „Ojcowie i synowie” (1986), wystąpił z Kevinem Spacey i Billem Pullmanem w „Pogrzebie wikinga” (1988) oraz z plejadą polskich aktorów (m.in. z Danielem Olbrychskim) w kręconym w krakowskich plenerach filmie „Przed sklepem jubilera” (1988).

** Jedną z ostatnich ról Lancastera była wyróżniona nominacją do Złotego Globu kreacja w telewizyjnej adaptacji „Upiora w operze” (1990) w reżyserii Tony’ego Richardsona.**

Burt Lancaster dwukrotnie stanął po drugiej stronie kamery – w 1955 roku, realizując western „The Kentuckian” (nominacja do Złotego Lwa w Wenecji) oraz w 1974 roku, reżyserując wraz z Rolandem Kibbee powstały wg własnego scenariusza thriller „The Midnight Man” z udziałem syna, Billa Lancastera.

Zmarł na atak serca w Century City w stanie Kalifornia, 20 października 1994 roku.