Robert Altman

Jeden z nielicznych amerykańskich twórców kina autorskiego, z wypracowanym specyficznym, łatwo rozpoznawalnym stylem, wyraźnie naznaczonym artystycznym piętnem. Zawsze na boku wielkich wytwórni filmowych, o wiele bardziej ceniony i popularny w Europie, niż w USA w istocie tworzył filmy bardziej europejskie, jeśli chodzi o typ komunikacji z widzem.

Urodził się 20 lutego 1925 roku w Kansas City. Ukończył szkołę jezuicką, odbył studia inżynierskie na Uniwersytecie w Missouri. W czasie II wojny światowej służył w lotnictwie. Zanim zadebiutował jako reżyser, pod koniec lat 40-tych pisał scenariusze (razem z Georgem W. Georgem), które z różnym powodzeniem kupowane były przez Hollywood. Po prawie 10 kolejnych latach spędzonych w rodzinnym Kansas, wrócił, by zająć się realizacją filmów oświatowych. W 1957 roku za bardzo małe pieniądze nakręcił film „Przestępcy”, który był nawet szeroko dystrybuowany w kraju, oraz dokument „James Dean Story”, gdzie po raz pierwszy ujawnił sedno swoich zainteresowań i zmierzył się z jedną z iluzji, jaką żyje Ameryka.

Po sukcesie wyjechał do Kalifornii, gdzie przez 10 lat pracował dla TV (realizacja seriali, m.in. „Bonanza”, „Alfred Hitchcock przedstawia”). Doświadczenie, jakiego wówczas nabył przeważyło o specyfice jego późniejszego stylu. W 1967 roku zrealizował film uznawany za właściwy debiut –„Countdown”, będący swego rodzaju satyrą na filmy o zdobywaniu kosmosu (również na kino gatunków i na amerykańskie społeczeństwo, które uwielbia żyć mitami).

W 1969 zrealizował nawiązujący do konwencji thrillera „Ów chłodny dzień w parku”, zaś rok później odniósł ogromny, acz niespodziewany sukces za sprawą filmu „MASH” (1970). Film otrzymał Złotą Palmę w Cannes, był nominowany za reżyserię do Oscara, Złotego Globu i BAFTA i został okrzyknięty manifestem kontestacji. Zastosował tutaj na większą skalę techniki zapożyczone z telewizji, które na stałe wejdą do poetyki twórcy: multiplikację postaci (kilkanaścioro równorzędnych bohaterów), „strumień zdarzeń”, wielość planów narracyjnych, polilog - jednoczesna rejestracja wielu ścieżek dźwiękowych i inne.

Po sukcesie „MASH” założył własną wytwórnię Lion’s Gate, gdzie przez 10 kolejnych lat będzie realizował swoje filmy. Nie liczył się z gustami publiczności, każdorazowo - realizując film - podejmował ryzyko bankructwa. W 1970 roku wyreżyserował pierwszy w 100% niezależny, utrzymany w duchu czarnej komedii film „Brewster McCloud”, rok później – antywestern z Julie Christie i Warrenem Beaty „McCabe i Mrs Miller” (1971) z muzyką Leonarda Cohena, w 1972 – nominowany do Złotej Palmy film „Obrazy”, a w 1973 – gangsterski „Złodzieje tacy jak my” i „Długie pożegnanie”. Pokazywały one m.in. twórcze wykorzystywanie przez Altmana kina gatunków. Widać też tutaj, jak płodnym twórcą był Altman, który – zdarzało się – realizował dwa filmy rocznie (jeden film w roku był normą).

W 1975 roku zrealizował jedno z arcydzieł – „Nashville”, stanowiący swoistą analizę (bardzo ostrą) amerykańskiej kultury. Występuje w nim aż 24 bohaterów, których losy ciągle na siebie nachodzą, krzyżują się. Film otrzymał w sumie 5 nominacji do Oscara oraz nominację do Złotego Globu za reżyserię. Kolejny rok to antyhollywoodzki i antyamerykański „western” z Paulem Newmanem „Buffalo Bill i Indianie” (1976, Złoty Niedźwiedź w Berlinie).

Zrealizowane w 1977 roku „Trzy kobiety” przyniosły kolejną nominację do Złotej Palmy w Cannes, zaś pochodzący z 1978 roku „Dzień weselny” zaowocował nominacjami do BAFTA (za reżyserię i współscenariusz) oraz pobił rekord jeśli chodzi o ilość równorzędnych postaci (48).

W 1980 roku poniósł klęskę finansową filmem „Popeye” z Robinem Williamsem, musiał sprzedać swoją wytwórnię i zaczął kręcić tańsze filmy, nie cieszące się popularnością, aczkolwiek ciekawe, intelektualnie stojące na wysokim poziomie i częściowo doceniane przez krytykę (nagroda FIPRESCI w Berlinie za „Secret Honor” 1984, nominacja do Złotej Palmy za „Fool for Love” 1985 i jedną z nowelek do „Arii” 1987).

W 1989 roku otrzymał nagrodę Emmy za reżyserię odcinka miniserialu „Tanner’88”. Sławę odzyskał w 1992 roku, realizując „Gracza”, będącego pamfletem na Hollywood. Był to jeden z najbardziej niesamowitych comebacków w historii kina (BAFTA, Nagroda w Cannes oraz nominacja do Oscara i Złotego Globu za reżyserię, nominacja do BAFTA i Złotej Palmy dla najlepszego filmu, liczne nagrody krytyków).

Rok później nakręcił kolejne arcydzieło – „Na skróty” (1993), jeszcze jedną, smutną analizę społeczeństwa Ameryki, kończącą się symbolicznym trzęsieniem ziemi. Film przyniósł twórcy Złotego Lwa w Wenecji, nominację do Oscara za reżyserię, do Złotego Globu za współscenariusz oraz dwie Independent Spirit Awards. Obraz wywarł duży wpływ na młodszych filmowców, jest często cytowany (m.in. w filmie „Magnolia” P. Th. Andersona).

Rok 1994 to głośny w Polsce, ze względu na epizod Kasi Figury, film „Prêt-à-porter”, rok 1996 – obraz „Kansas City” (nominacja do Złotej Palmy w Cannes, jeden z wielu powrotów twórcy w rodzinne strony), a 1999 – komedia „Kto zabił ciotkę Cookie” (nagroda na festiwalu w Berlinie, nominacja do Złotego Niedźwiedzia). W 2000 roku zrealizował obraz „Doktor T i kobiety” (nominacja do Złotego Lwa w Wenecji) z Richardem Gere, Helen Hunt i Laurą Dern, gdzie po raz kolejny zdemitologizował i zdiagnozował amerykańskie społeczeństwo.

Rok 2002 to Honorowy Złoty Niedźwiedź w Berlinie, a także jedno z ostatnich arcydzieł mistrza, film „Gosford Park” (nominacja do Oscara za reżyserię i dla najlepszego filmu, BAFTA dla najlepszego filmu, nominacja do BAFTA za reżyserię, Złoty Glob dla Najlepszego Reżysera).

W 2006 roku nominowany był jeszcze do Złotego Niedźwiedzia w Berlinie za swój ostatni obraz „A Prairie Home Companion”. Otrzymał też Honorowego Oscara za Całokształt Twórczości. Zmarł 20 listopada 2006 roku.