'Rok 1612' - symbol niekończącej się smuty?

Kiedy kilka lat temu ustanowiono w Rosji nowe święto (w miejsce tego upamiętniającego rewolucję październikową), czyli Dzień Jedności Narodowej, wielu Rosjan zastanawiało się, co ono ma przypominać. Chcąc uświadomić wagę wydarzeń, które miały miejsce w 1612 roku, sam Kreml zamówił u Chotinienki film, a wręcz superprodukcję na miarę „9 kompanii”.

Choć o filmie mówiono, że jest mocno antypolski, a wręcz, że takie miało być założenie samych twórców, Chotinienko twierdził, że to nieprawda. I słusznie się bronił, bo nawet, gdyby to była prawda, w filmie tego nie widać.

Oprócz oczywistego spojrzenia na historię z odmiennej strony i ukazania Polaków jako czarnych charakterów (polskie wojska w Rosji przecież były najeźdźcą, do tego, według świadectw historycznych, prawdziwie okrutnym i brutalnym) w obrazie ciężko się dopatrzeć antypolskiego nastawienia.

Najeźdźcy, którzy panoszą się w pozostającej w stanie bezkrólewia Rosji, to bowiem nie tylko Polacy. Słychać też inne języki europejskie: duński, niemiecki, szwedzki. Jednakże to wojska hetmana Żółkiewskiego budzą podziw: wspaniałe chorągwie huzarów, świetnie wyposażone, zorganizowane i zjednoczone.

Oczywiście historia została tu dopasowana do wyobrażeń reżysera. Takich okazałych, skrzydlatych husarów nigdy pod Moskwą nie było – husaria zdobna dwoma białymi skrzydłami pojawiła się dopiero w połowie pod koniec XVII wieku.
Niemniej przedstawiony obraz polskich wojsk zachwyca, a wręcz wzbudza szacunek i widzów, i najwyraźniej samych twórców.

Jednakże głównym założeniem superprodukcji „1612” miało być przypomnienie przeciętnemu Rosjaninowi wydarzenia, które stanowiło ostateczne odrodzenie się rosyjskiego ducha.

Cóż, i ten pomysł okazał się chybiony...

'Rok 1612' jest bowiem niczym innym, jak obrazem pokazującym smutną, zdecentralizowaną, pogrążoną w anarchii Rosję, dla której mimo chwilowego zwycięstwa nad swoim najeźdźcą, nie ma nadziei na silne i prawe rządy.

Obraz urywa się w przeddzień wyboru nowego cara, którym zostaje nie silna osobowość, nie któryś z wielkich dowódców, a młody Mikołaj Romanow. W rzeczywistości zamiast niego krajem rządził Sobór Ziemski.

Czy taki stan rzeczy mógł zachwycić i wzbudzić dumę narodową?
Raczej zażenowanie…

O filmie mówi się też, że stanowi przestrogę dla współczesnej Rosji. Jak wypowiedział się w wywiadzie dla Dziennika sam Chotinienko:

- To Rosjanie dopuścili do smuty i może się ona powtórzyć w każdej chwili. To bardzo ważne, ponieważ pomimo upływu 400 lat ten temat wcale nie traci aktualności. W Rosji smuta powraca permanentnie jak jakieś fatum. Przecież jeśli spojrzeć na ostatnią dekadę w Rosji, to mieliśmy prawie dokładną powtórkę z 1612 roku.

- Współczesna smuta zaczęła się jeszcze wcześniej, pod koniec lat 80. - kontynuuje reżyser.
- Gorbaczow, Jelcyn byli typowymi bohaterami, którzy pojawiają się w państwie w czasach zamętu, gdy zaczyna brakować realnej władzy. I rzeczywiście tak uważam, Jelcyn na czołgu to zupełnie jak któryś z Łżedymitrów. A oligarchia, która rozkwitła w Rosji w latach 90., to dokładna kopia "nowych bojarów" z dworu drugiego Łżedymitra. Ci ludzie mieli w nosie Rosję, oni myśleli tylko o tym, jak się jej kosztem wzbogacić.

Tym samym film stał się raczej prztyczkiem w nos, niż pomnikiem; a jeśli pomnikiem, to tylko dla niewyedukowanych mas niezdolnych do refleksji. Tak czy inaczej – niekończąca się smuta…

Z okazji obchodów Dnia Jedności Narodowej na Placu Czerwonym wybuchły antypolskie zamieszki. Polska opinia publiczna była wręcz oburzona.
Czy jednak może nas, Polaków, dziwić fakt, że dla Rosjan, z charakterystycznym, imperialistycznym widzeniem świata, Polska, której po wyrwaniu się spod rosyjskiego jarzma „się udało” – jest solą w oku?

...w dzisiejszej Rosji łatwo jest wyjaśnić.
Oto Polska, której ciemiężycielem była Rosja przez długie lata, teraz śmieje się ze swoich starych panów, oczernia na arenie międzynarodowej świetnie przyjmowanymi produkcjami w rodzaju „Katynia” i „Małej Moskwy”. Nie chce podporządkować się rosyjskiemu widzeniu historii, a wręcz się z nim kłóci. Co gorsza, mając poparcie zachodniego świata. I na dodatek wspaniałomyślnie "wybacza, choć nie zapomina"...

Oto my, wielkie, choć upadłe imperium, pozbawione ducha narodowego, ale z ogromnym potencjałem; z masami ludzi żyjących na granicy śmierci głodowej, ale z wielkimi od zawsze ideami i przerośniętym ego…

4 listopada to, równorzędnie z Dniem Jedności Narodowej, również święto Matki Boskiej Kazańskiej.

Według legendy ten cudowny obraz, przywieziony w 1612 z Niżniego Nowogrodu do Moskwy przez pospolite ruszenie Minina i Pożarskiego, pomógł zwyciężyć nad polskim najeźdźcą.

Wygląda na to, że i współczesna smuta będzie wymagała ingerencji sił nadprzyrodzonych…