TOP 10: Filmy o obozach koncentracyjnych

Obozy koncentracyjne i Holocaust są dla sztuki tematem niezwykle trudnym do zaprezentowania. Nie inaczej sytuacja wygląda w kinie. Umiejętne ukazanie okrucieństwa wojny oraz tragizmu bohaterów znajdujących się w samym sercu największego koszmaru w dziejach ludzkości, wymaga od twórców filmowych wyjątkowego warsztatu i artystycznego wyczucia. W całej historii tzw. X muzy nie brak jednak przykładów produkcji, które z trudną tematyką obozów koncentracyjnych poradziły sobie bezbłędnie.

Z okazji polskiej premiery nominowanego do Oscara "Syna Szawła" w reżyserii László Nemesa, prezentujemy dziesięć wyjątkowych filmów, których akcja rozgrywa się lub po części dotyczy życia w obozach koncentracyjnych.

„Ostatni etap” to na wpół dokumentalna opowieść o więźniarkach oświęcimskiego obozu Auschwitz-Birkenau. Widzowie zapoznawani są z sadystycznymi i okrutnymi metodami traktowania osadzonych przez strażników lagru. Scenariusz „Ostatniego etapu” powstał na kanwie doświadczeń samej reżyserki, która w trakcie wojny była więźniarką obozu w Oświęcimiu. Zaprezentowany tragizm bohaterek, walczących resztkami sił o swoją godność, dodatkowo podkreśla fakt, że film kręcony był na terenie Auschwitz-Birkenau dwa lata po jego likwidacji. Warto dodać, że noszone przez aktorki stroje były autentycznymi ubraniami byłych więźniów obozu. Na niektórych widoczne były jeszcze ślady krwi.

Film opowiada historię młodego muzyka – Tadeusza Wyczyńskiego. Mężczyzna zostaje zesłany do obozu koncentracyjnego za prowadzenie działalności konspiracyjnej. Bohater trafia do Oświęcimia i bardzo szybko zostaje zarażony tyfusem. Wola przeżycia pozwala jednak Tadeuszowi wyrwać się z objęć śmierci. Muzyczny talent mężczyzny zostaje dostrzeżony przez pewnego strażnika, który poszukiwał kogoś do przygrywaniu mu jego ulubionej melodii pt. „Kornblumenbau”. Dzięki muzyce Tadeusz ma szansę przetrwać obozowe okrucieństwo.

Innym przykładem filmu traktującym o niemieckich obozach zagłady są wyprodukowani w NRD „Nadzy wśród wilków”. Wyreżyserowany przez Franka Beyera film oparty został na najsłynniejszej książce Brunona Apitza o tym samym tytule.

Akcja „Nagich wśród wilków” rozgrywa się w obozie koncentracyjnym Buchenwald. Grupa więźniów tworzy konspiracyjną organizację komunistów, która planuje w odpowiednim momencie wywołać powstanie. Pewnego dnia do obozu przyjeżdża nowy transport skazanych. Wśród nich znajduje się małe dziecko. Członkowie konspiracji ukrywają je w celu uchronienia przed pewną śmiercią. Tymczasem w obozie nasila się stosowanie bestialskiej przemocy wobec więźniów.

Głównym bohaterem „Krajobrazu po bitwie” jest Tadeusz (Daniel Olbrychski) – młody poeta, były więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego. Akcja rozgrywa się tuż po wyzwoleniu lagru przez żołnierzy Amerykańskich. Obóz koncentracyjny zostaje przemianowany na obóz dla uchodźców, dlatego też więźniowie nie mogą być wypuszczeni na wolność. Wśród nich znajduje się zniszczony psychicznie Tadeusz. Lata spędzone w lagrze pozbawiły go chęci do życia. Wszystko zmienia się, gdy do obozu przyjeżdża transport z kobietami. Tadeusz nieoczekiwanie zaprzyjaźnia się z polską Żydówką Niną (Stanisława Celińska).

Kolejnym filmem mieszczącym się w tematyce obozów koncentracyjnych jest „Zapamiętaj imię swoje” w reżyserii Sergeia Kolosova. Ta polsko-radziecka koprodukcja, której akcja opiera się na autentycznych wydarzeniach, udowadnia, że dramat więźniów wcale nie kończył się w momencie opuszczenia obozu.

W roku 1943 Zinaida Worobiowa (Ludmiła Kasatkina) zostaje przywieziona wraz ze swoim małym synkiem Gieniem do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Tam bohaterowie zostają od siebie rozdzieleni. Worobiowa zdołała tylko zapamiętać wytatuowany dziecku numer obozowy, a także przekazać mu, by zapamiętało ono na zawsze swoje imię. Po wyzwoleniu Auschwitz mały Eugeniusz trafia do polskiego domu dziecka. Jedna z nauczycielek postanawia adoptować chłopca i dać mu swoje nazwisko. Tymczasem biologiczna matka nieustannie poszukuje zaginionego malca.

Niezwykle istotnym filmem poruszającym tematykę Holocaustu jest „Kapo” w reżyserii Gillo Pontecorvo. Ta włoska produkcja była w roku 1961 nominowana do Oscara w kategorii „Najlepszy film nieanglojęzyczny”. Główną rolę w „Kapo” zagrała Susan Strasberg.

Film opowiada historię żydowskiej nastolatki Edith, która w czasie wojny zostaje zesłana do niemieckiego obozu zagłady. Los sprawia jednak, że spotyka tam ona pewnego życzliwego doktora, który pomaga ukryć jej prawdziwą tożsamość. Dzięki temu oszustwu Edith zostaje przydzielona w obozie do pracy w charakterze kapo. Powierzona jej funkcja szybko pozbawia ją człowieczeństwa. Wszystko zmienia się jednak, gdy bohaterka dowiaduje się o śmierci bliskiej przyjaciółki.

Głównym bohaterem filmu jest ośmioletni Bruno. Wraz ze swoją rodziną chłopiec wiedzie szczęśliwe życie w Berlinie. Pewnego dnia, ku niezadowoleniu malca, cała familia przeprowadza się na wieś. Wszystko ze względu na nową pracę ojca, który (jak się później okazuje) jest ważnym oficerem SS. Bruno źle czuje się w nowym otoczeniu, gdzie nie ma żadnego rówieśnika. Chłopiec potajemnie odkrywa, że w pobliżu domu znajduje się nieznane mu jeszcze miejsce, w którym wszystkie osoby noszą pasiaste piżamy i mają ogolone głowy. Nie zdający sobie sprawy z powagi sytuacji Bruno udaje się w okolice obozu koncentracyjnego. Tuż przy drucie kolczastym chłopiec spotyka Szmula – żydowskiego ośmiolatka. Między bohaterami zaczyna rodzić się dziecięca przyjaźń.

Prawdziwym klasykiem wśród filmów o obozach koncentracyjnych jest „Pasażerka” w reżyserii Andrzeja Munka i Witolda Lesiewicza. Obraz ten to adaptacja słuchowiska autorstwa Zofii Posmysz. „Pasażerka” zdobyła uznanie wielu krytyków – film otrzymał m.in Nagrodę Międzynarodowej Federacji Krytyki Filmowej oraz Nagrodę Specjalną w Cannes oraz Złotą Kaczkę. W rolach głównych wystąpili Aleksandra Śląska, Anna Cieplewska i Jan Kreczmar.

Akcja „Pasażerki” rozgrywa się na pokładzie statku, którym podróżuje niemieckie małżeństwo. Liza i Walter tworzą szczęśliwy związek, choć niewiele wiedzą o swojej przeszłości. Nagle na pokład wsiada kobieta, przywołująca w Lizie wspomnienia z czasów wojny. Okazuje się, że bohaterka służyła w oddziałach SS w jednym z obozów zagłady.

Mówiąc o filmach o obozach koncentracyjnych, nie można nie wspomnieć o szokującym i poruszającym dokumencie Ireneusza Dobrowolskiego – „Portreciście”. Premiera produkcji miała miejsce w roku 2006. Zbieranie materiału do powstanie filmu zajęło twórcom około dziesięć lat!

„Portrecista” to blisko godzinny zapis rozmowy z Wilhelmem Brassem – byłym więźniem obozu koncentracyjnego Auschwitz, który w trakcie pobytu w oświęcimskim lagrze wykonywał funkcję fotografa. Sportretował on blisko 50 tysięcy zdjęć więźniów obozu. Bohater wywiadu zdradza wstrząsające kulisy swojej pracy, w tym między innymi spotkanie z legendarnym doktorem Josefem Mengelem. Niezwykle przejmujący i wstrząsający dokument, który na zawsze pozostaje w pamięci widza.

„Życie jest piękne” opowiada historię poczciwego Włocha żydowskiego pochodzenia – Guido (Roberto Benigni). Bohater zakochuje się pewnego dnia w pięknej Dorze (Nicoletta Braschi), z którą po pewnym czasie bierze ślub. Para jeszcze przed wybuchem wojny cieszy się z przyjścia na świat synka Giosuégo. Sielanka Guido i jego rodziny kończy się wraz z zesłaniem bohaterów do obozu koncentracyjnego. Dora trafia do oddziału przeznaczonego dla kobiet i nie ma kontaktu z mężem i synem. Guido natomiast sprawuje opiekę nad małym Giosué. Mężczyzna, chcąc uchronić dziecko przed strachem, wmawia małemu, że biorą oni udział w wyjątkowej grze. Jeśli zdobędą największą liczbę punktów, w nagrodę dostaną prawdziwy czołg.
(W. Chentkiewicz)