Top 10: Najciekawsze polskie filmy dokumentalne nakręcone po 1989 roku

Wielbiciele polskiego kina dokumentalnego mają ostatnio powody do radości. „Joanna” Anety Kopacz i „Nasza klątwa” Tomasza Śliwińskiego otrzymały nominacje do Oscara. Na zakończonym niedawno festiwalu Docs Against Gravity w Warszawie triumfowały natomiast „Nadejdą lepsze czasy” Hanny Polak.

Równie dużych sukcesów możemy spodziewać się także na rozpoczynającym się 31 maja Krakowskim Festiwalu Filmowym.

Z tej okazji warto zapoznać się z subiektywnym wyborem najciekawszych polskich filmów dokumentalnych zrealizowanych po 1989 roku.

Bodaj najgłośniejsza prowokacja słynnego enfant terrible polskiego dokumentu.

Marcin Koszałka postanowił zszargać jedną z najważniejszych świętości polskiej kultury i stworzyć film o toksycznej relacji ze swoją matką.

„Takiego pięknego syna…” to film boleśnie ironiczny, lecz także przejmujący i niosący oczyszczenie. Dokument Koszałki ma w sobie coś z terapii, która nie tylko pomogła reżyserowi, lecz ma także potencjał, by uzdrowić sytuację w wielu polskich domach.

Marcel Łoziński, autor wybitnych antysystemowych dokumentów z okresu PRL-u, swoją prowokacją rozwiewa złudzenia na temat nowej rzeczywistości.

"Jak to się robi" z 2006 roku zuchwale demaskuje mechanizmy działania polskiej polityki. Przy pomocy specjalisty od kreowania medialnego wizerunku, Piotra Tymochowicza, Łoziński wskazuje na metody, dzięki którym szary człowiek bez poglądów łatwo może zamienić się w popularnego lidera.

"Jak to się robi" powstało między innymi po to, by *wyjaśnić fenomen Andrzeja Leppera, ale pozostaje równie aktualne dziś, *w przededniu wyborów prezydenckich.

Mistrz polskiego dokumentu zrealizował pozbawiony publicystycznej dosadności film o minionym ustroju.

Macieja Drygasa nie interesują ważne daty z podręczników ani pełne hipokryzji słowa komunistycznych dygnitarzy.

Twórca „Cudzych listów” skupia się na codziennym życiu zwykłych ludzi. W dokonanym przez niego montażu materiałów archiwalnych z okresu PRL-u wyczucie absurdu rodem z filmów Barei łączy się z rozczulającą nostalgią.

Hanna Polak i Andrzej Celiński ruszyli do postsowieckej Rosji, aby opowiedzieć o bezdomnych dzieciach żyjących na moskiewskich dworcach i stacjach metra.

Przy tej okazji stworzyli film przejmujący, lecz pozbawiony tabloidowych sensacji i płaskiej dosłowności. Choć opowiadali o bohaterach z marginesu, ani przez moment nie tracili wobec nich szacunku i empatii.

Polak pozostała wierna wyznawanym przez siebie wartościom także w znakomicie przyjętym filmie „Nadejdą lepsze czasy”, w którym opowiedziała o dziewczynie dorastającej na największym moskiewskim wysypisku śmieci.

Spécialité de la maison rodzimego dokumentu przyrządzone przez Bartka Konopkę i docenione nominacją do Oscara w 2010 roku.

Polski reżyser wpadł na pomysł, by opowiedzieć o upadku muru berlińskiego i przemianach politycznych w naszej części Europy.

Zamiast sięgać po skomplikowane wykresy i eksperckie analizy, Konopka zdecydował się na pomysłową metaforę. Tak jak autorzy klasycznych bajek, ubrał historię ludzkich losów i postaw w kostium powiastki o zwierzętach.

Jacek Bławut od dawna upodobał sobie historie o silnych jednostkach, które stają do nierównego pojedynku z kapryśnym losem.

W "Wojowniku" pochylił się nad życiorysem Marka Piotrowskiego – znakomitego kickboksera, który w połowie lat 90. zrobił zawrotną karierę w Stanach Zjednoczonych. Niestety, Piotrowski okupił sportowe sukcesy kłopotami zdrowotnymi i problemami w życiu prywatnym.

Bławut ani przez moment nie traci jednak wiary w swojego bohatera i z podziwem portretuje jego nieustającą walkę o godność.

Opowieść o tytułowej organizacji ekologicznej, której członkowie znaleźli osobliwy sposób finansowania swoich akcji. Aby walczyć o przetrwanie lasów amazońskich, bohaterowie kręcą, a następnie dystrybuują w internecie amatorskie filmy porno.

Reżyser Michał Marczak spogląda na młodych buntowników bez świętego oburzenia, ale i naiwnej ekscytacji. W jego ujęciu „Fuck For Forest” okazuje się opowieścią o skazanych na porażkę idealistach, których niedojrzałość jest jednocześnie zabawna i ujmująca.

Subtelny, poetycki, a chwilami niewymuszenie zabawny portret wybitnego fotografa Tadeusza Rolke.

Film Piotra Stasika to także dokumentalne kino drogi opowiadające o wspólnej podróży bohatera i jego kilkunastoletniego ucznia.

W trakcie jazdy przez prowincjonalną Polskę Tadeusz i Michał bezpretensjonalnie dyskutują o życiu, wartościach i miłości. Opowieść na temat relacji mistrz - uczeń na naszych oczach dyskretnie zmienia się w historię o narodzinach męskiej przyjaźni.

Przebojowy dokument Filipa Dzierżawskiego rekonstruuje losy jednej z najciekawszych polskich grup muzycznych ostatnich lat.

Opowieść o karierze trójmiejskiego zespołu jazzowego to nie tylko fascynująca, obfitująca w zwroty akcji historia pięciu wyrazistych bohaterów.

Przez pryzmat sytuacji rynku muzycznego „Miłość” wiele mówi o politycznych i obyczajowych przemianach polskiej rzeczywistości. Przy okazji film Dzierżawskiego stanowi także uniwersalną historię wystawionej na próbę przyjaźni i godzenia napięć między niezależnością a sławą.

Subtelny portret Joanny Sałygi, autorki bloga „Chustka”, który służył jej do opisywania zmagań ze śmiertelną chorobą. Zamiast skupiać się na cierpieniu bohaterki, twórczyni „Joanny” zrealizowała film o smakowaniu życia i celebrowaniu chwilspędzanych z najbliższymi.

Dokument w reżyserii Anety Kopacz okazał się opowieścią o kobiecie, która – mimo ciążącego na niej fatum – okazuje się szczęśliwa i spełniona.

Dzięki temu „Joanna” może być traktowana jako źródło inspiracji zarówno dla chorych jak i zupełnie zdrowych. W 2014 roku film Kopacz doczekał się nominacji do Oscara dla „Najlepszego dokumentu krótkometrażowego”.

Piotr Czerkawski