Czy Jerzy Radziwiłowicz zagrałby Andrzeja Leppera? [WYWIAD]

Motywem przewodnim komedii „PolandJa”, którą aktor wraca do filmu po pięcioletniej przerwie (przy akompaniamencie wybitnych kolegów po fachu m.in. Kuna, Bobrowski i Szyc) są problemy Polaków, dzisiejsza często absurdalna rzeczywistość oraz narastająca ksenofobia i rasizm.

Jerzy Radziwiłowicz: Bo śmierdziało po rządach PiS.

Wylało się, niestety, jeszcze nie wszystko, ale smród już jest porażający. Ludzie mądrzejsi ode mnie, zajmujący się myślą polityczną, mówią wprost o pełzającym faszyzmie. Trudno się z nimi nie zgodzić.

Tak bym nie powiedział, ale mamy powody do niepokoju. PiS rządzi dopiero rok, może się jeszcze wywali. Ale tyle rzeczy zrobiono źle, że ich wyprostowanie będzie sprzątaniem stajni Augiasza.

Codziennie dzieje się coś ciekawego. Cała sprawa z Trybunałem Konstytucyjnym została załatwiona po chamsku. Bezprawnie ustanowiono nowego prezesa tej instytucji. Jeżeli niszczy się kontrolera, to po coś, w tym wypadku, żeby być bezkarnym. Do tego dochodzi szaleństwo Macierewicza. Zamiast bronić idei demokracji, broni się nerwów marszałka Sejmu.

Zdumiewa mnie, że tak wielu naszych rodaków akceptuje to, co się dzieje. Podejrzewam, że wielu podobają się prosocjalne aspekty tych rządów, ale przeraża mnie, że ogromnej większości w ogóle nie interesuje, jak wygląda nasze wspólne życie. Ludzie nie zdają sobie sprawy, że politycy chcą nam urządzić życie według jednego modelu, kiedy to właśnie państwo powinno być gwarantem tego, żeby wszyscy mogli żyć jak chcą, byleby przy tym umieli żyć we względnej zgodzie.

Oczywiście, że tak. Dzieją się rzeczy, które nie pozwalają być spokojnym. Oczywiście, zawsze jest tak, że żyjemy w jakiejś wyjątkowej epoce, ale trudno nie uznać, że sytuacja w Europie i w naszym kraju zmierza w niebezpiecznym kierunku.

Silnie je odczuwam. W Polsce czuć wyraźnie pęknięcie między dwoma ludami, mającymi przeciwstawne wizje Polski. To pęknięcie pogłębia się i jest podtrzymywane przez władzę. Świadczy o tym choćby to, że przyzwala się na zachowania ksenofobiczne i rasistowskie przeciwko mniejszościom. Za chwilę może być tak, że władzy na rękę będzie wykluczanie nie tylko “obcych” spoza Polski, ale także Polaków, którzy się władzy nie podobają.

Taka definicja nie istnieje. Próba jej stworzenia musi prowadzić do usuwania poza jej obręb kogoś.

Jak chyba każdy w podróży czuję, że jestem gdzie indziej i otacza mnie inna kultura, inny język i mam wtedy poczucie, że nie jestem u siebie. Ale to nie oznacza, że od razu próbuję stawiać się wyżej lub niżej wobec innych ludzi. Każdy urodził się w jakimś języku, na ziemi, której historię zna lepiej lub gorzej. Ale nienawidzę, gdy ktoś z tego powodu próbuje robić młot na innych.

Znajduje pan w polskiej kulturze jakieś wartości, które warto szczególnie pielęgnować?

Kłopot polega na tym, że najpierw musielibyśmy określić, które wartości są szczególnie polskie. Polska kultura w ogromnej mierze jest zbudowana z wartości wspólnych kulturze europejskiej. Kochanowski i inni wielcy polscy twórcy renesansu, zachłystywali się kulturą rzymskiego antyku, wszyscy uczyli się we Włoszech. Ojciec języka polskiego Mikołaj Rej nie był katolikiem. Nasza kultura jest zbudowana na europejskiej tradycji, która w równym stopniu jest ukształtowana przez chrześcijaństwo, co antyk grecki i rzymski.

Nie wiem skąd to się bierze, bo czasy, w których państwa zamykały się na innych lub tworzyły takie twory jak Cesarstwo Austro-Węgierskie, nie były czasami dobrymi, wiązały się z koniecznością zachowania równowagi w rekinarium. Trzeba było budować silne państwo, żeby się nie dać zeżreć silniejszemu. Nie wiem, komu ten model ma się teraz podobać? W XIX wieku, gdyby Grecja była w takim stanie, w jakim jest w tej chwili, zostałaby rozebrana przez sąsiadów. Czy to jest złe, że dziś nikomu w Europie nie przychodzi do głowy, żeby ograbić słabszy kraj? Ja uważam, że nie.

Bidula (śmiech). Taki samotny. Chce sobie zrobić przyjemność, ale nawet nie wie, jak się ma za to zabrać. Mój epizod jest dość zabawny. Podobał mi się scenariusz tego filmu, zbudowany z przeplatających się wątków i bohaterów.

Jest z tym związana ciekawa ambiwalencja, bo można w nim zjeść dobrze i tanio, ale zarazem czuje się do prowadzących go Arabów pogardę i niechęć. Są ludzie z korporacji, chłopak z wężem, no i jest dziwna samotność faceta, którego gram. Teoretyk życia z niego.

To że ktoś jest księdzem, nie znaczy, że jest samotny. Samotność na czym innym polega. Można być singlem i nie być samotnym. I odwrotnie.

Chętnie bym pograł więcej. Mało dostaję propozycji ról filmowych, prawie wcale.

Nie znam odpowiedzi na to pytanie, ale jak pan widzi, nie rozpaczam z tego powodu.

Gdyby scenariusz był dobrze napisany, to chętnie. Tylko musiałbym być trochę odmłodzony i bardziej opalony (śmiech). Ale jego życiorys jest niezwykły. Z tragicznym finałem.

Przebył przedziwną drogę od faceta, który w gumiakach wywalał widłami zboże z pociągów po wicepremiera. A potem wielki upadek i próba zaszczucia go przez partnera politycznego. Dziwna, niezwykła droga.

Znakomity.

Dziwi mnie, że polskie kino straciło siłę zmagania się z bieżącą rzeczywistością. Nie ma filmu o Okrągłym Stole, o wyborach czerwcowych. Kino nie opowiedziało nam tego do dzisiaj.

Że odszedł bliski mi człowiek. Niespodziewanie, bo wydawał się jeszcze rześki na Festiwalu w Gdyni. Odszedł ostatni z moich wielkich mistrzów, którzy mnie ukształtowali.

Na pewno, ale miałem parę ważnych ról filmowych i teatralnych. Miałem szczęście do znakomitych artystów, których mogłem nazywać przewodnikami.

(Jerzy Radziwiłowicz w filmie "Człowiek z Marmuru")

Stasiuk urodził się na innym Grochowie, tym za Rondem Wiatraczna w stronę Placu Szembeka. Mój Grochów jest między Kinową a Wiatrakiem. Punktem stycznym naszych Grochowów są pawilony na rondzie.

Stasiuk o nich pisał, czym mnie bardzo wzruszył. Gdy byłem dzieckiem szło się do Kościoła Najczystszego Serca Maryi, a potem do słynnej rurkarnii.

Mój Grochów nie był żadnym wygwizdowem, nie było na nim żadnych zakładów i fabryk. Do Nowego Światu tramwajem jechało się 10 minut. Na Grochowie chodziłem też do liceum Wyspiańskiego, bardzo dobrze wspominam te czasy.

Można tak powiedzieć, nie wychowałem się w czworakach, ale moi rodzice nie byli ludźmi z uniwersytetu. Ojciec był fryzjerem, mama mu pomagała. W podstawówce klasy były mieszane, nie brakowało chuliganów. Ale gdy jeździłem z mojego Grochowa do centrum Warszawy, nie czułem jakiejś kolosalnej różnicy.

Nie znam dokładnych badań. Generalnie na PiS głosują ludzie raczej mniej wykształceni niż bardziej. Ale macherzy w PIS to nie jest baza robotniczo-chłopska, wielu z nich jest profesorami.

Jeśli wielbiciele mojego talentu są na tyle głupi, żeby uważać, że nie mogę mieć zdania na temat tego, w czym żyją, to niech się ode mnie odwalą. Wolę nie mieć takich wielbicieli. Nie widzę powodu, żeby nie mieć zdania. I nie znam żadnego prawa, które zakazywałoby ludziom uprawiającym ten czy inny zawód wypowiadania się i posiadania zdania na temat polityki. To że to może kogoś denerwować, że wypowiada się ktoś znany, to już jego sprawa. Nie widzę różnicy między wypowiadającym się mną, Tomaszem Karolakiem, a posłanką Pawłowicz. Dlaczego ona ma mieć większe prawa, żeby wypowiadać się jak powinno wyglądać nasze wspólne życie i polityka?

To jest dokładnie to o czym myślę. Nikt nie czepia się aktorów popierających PIS. Gdy oglądałem w telewizji przygotowania do zaprzysiężenia Trumpa, widziałem wypowiedzi aktorów m.in. Aleca Baldwina, który głośno mówił, co sądzi o tym, że Ameryka będzie miała takiego prezydenta jak Trump. Nie sądzę, żeby nowy prezydent miał teraz ustanowić prawo, które zabroni Baldwinowi grać.

To będzie straszna sytuacja, jeśli zaczniemy kalkulować, co nam się opłaca myśleć i mówić, a co nie. Wtedy już nie tylko będzie smród, wtedy będziemy w gównie po uszy.

Wiem czego się boją, ale nie powinniśmy się poddawać strachowi.

Boję się tego, że znowu znajdziemy się w sytuacji, w której dzieci będą słyszeć jedno w szkole, a drugie w domu. To jest straszna sytuacja, bo uczy podwójnej moralności. Ale mówienie, że lepiej siedzieć cicho, jest niedobre. Każdy z nas ma prawo do głośnego mówienia, co myśli. Nie słyszałem, żeby ktoś się czepiał lekarzy czy profesorów angażujących się w politykę. Tylko z aktorami jest problem. Kiedy były pierwsze wybory prezydenckie, byłem bardzo zaangażowany w komitet wyborczy Tadeusza Mazowieckiego, głośno za nim agitowałem i nie czułem żadnego dyskomfortu. Nikt nie powinien go czuć.

Na wszystko, co nie jest PIS-em. Taką odpowiedź na podobne pytanie dał mój kolega w 2007 roku. Potrzeba zmiany jest bardziej paląca niż kiedykolwiek. Jeśli dziś ktoś się dziwi, że jest źle, to ja się dziwię, że on się dziwi. Wszystko było do przewidzenia.

No bo wesoło nie jest.