Oscary 2015: Polskie filmy i ich twórcy

Polskie filmy nie mają specjalnie chwalebnych oscarowych dokonań. Na koncie naszej kinematografii znajdują się tylko dwa Oscary regulaminowe, a otrzymały je filmy animowane. Przed ponad 30 laty Zbigniew Rybczyński zdobył nagrodę za krótkometrażowe "Tango", a w 2008 roku Oscara otrzymał polsko-brytyjski "Piotruś i wilk" w reżyserii Suzie Templeton, zrealizowany z łódzkim Se-ma-forem. Oscara specjalnego za całokształt twórczości otrzymał Andrzej Wajda, a Roman Polański doceniony został za reżyserię "Pianisty". Polscy twórcy sięgali najczęściej po
Oscary, realizując filmy amerykańskie lub pracując poza granicami naszego kraju. Janusz Kamiński dwukrotnie ("Lista Schindlera" i "Szeregowiec Ryan" + kilka nominacji), Ewa Braun i Allan Starski za "Listę Schindlera", Jan A.P. Kaczmarek za muzykę do "Marzyciela", a wcześniej słynni emigranci Leopold Stokowski za "Fantazję" Disneya i Bronisław Kaper za "Lili". W głównych kategoriach pamiętna była nominacja do aktorskiego Oscara dla Idy Kamińskiej, która zagrała w czechosłowackim "Sklepie przy głównej ulicy". Dwie nominacje otrzymała Agnieszka Holland (za niemiecki film "Gorzkie żniwa" i scenariusz do filmu "Europa, Europa"), nominację za zdjęcia do amerykańskiego "Helikoptera w ogniu" ma Sławomir Idziak, Pawła Edelmana doceniono za zdjęcia, a Annę Sheppard za kostiumy do "Pianisty".

Dobrze wypadamy w kategoriach doceniających krótkometrażowe produkcje. Poza wspomnianymi Oscarami dla animacji, nasza kinematografia zdobywała też liczne nominacje. Były one udziałem: Tomka Bagińskiego za "Katedrę", Marcela Łozińskiego za "88 mm do Europy", Sławomira Fabickiego i Bogumiła Godfrejówa za "Męską sprawę", Hanny Polak i Andrzeja Celińskiego za "Dzieci z Leningradzkiego" oraz Bartka Konopki za "Królika po berlińsku". Jednak warto pamiętać, że już podczas Oscarów w 1943 roku polsko-brytyjski krótki dokument zatytułowany "Biały orzeł" Eugeniusz Cękalskiego znalazł się wśród nominowanych kilkunastu(!) filmów przybliżających głównie zmagania wojenne na frontach całego świata.

fot. kadr z filmu "Katedra"

Apetyty zawsze mieliśmy duże. Jedną z bardziej prestiżowych kategorii oscarowych jest ta poświęcona filmom nieanglojęzycznym. Poprzez działania polskich władz w okresie PRL oraz przez restrykcyjny do niedawna regulamin Akademii, przed laty straciliśmy niemal 100-procentowe szanse na zdobycie tych Oscarów, kiedy faworytami były: "Człowiek z żelaza" (wycofany po nominacji przez władze), "Europa, Europa" (za mało polski film wg Akademii), "Trzy kolory: Czerwony" (także nie uznany za film polski, ani szwajcarski, ani francuski). Dziś regulamin nie jest już tak problematyczny, ale zdobyć nominację nie jest tak łatwo.

W historii Oscarów polska kinematografia była nominowana w kategorii Film Nieanglojęzyczny tylko dziewięć razy. O upragnioną statuetkę ubiegały się: "Nóż w wodzie" (1963), "Faraon" (1966), "Potop" (1974), "Ziemia obiecana" (1975), "Noce i dnie" (1976), "Panny z Wilka" (1979), "Człowiek z żelaza" (1981), "Katyń" (2007) oraz "W ciemności" (2011). Polski film nigdy nie zdobył tej nagrody.* W tym roku stoimy przed dziesiątą szansą* na nominację a potem Oscara.

Co nie zdarza się zbyt często, w najbliższy czwartek możemy cieszyć się z więcej niż jednej nominacji. Jak duże szanse mają polscy twórcy? Spore, ale ostudźmy nasze oczekiwania, by nie było tak przykrej niespodzianki jak w czasie Złotych Globów, kiedy nagrody nie zdobyła faworyzowana "Ida".

A to właśnie z "Idą" wiązane są nasze największe nadzieje. Czy będzie ich więcej niż jedna? Na razie niemal pewnym wydaje się nominacja w kategorii Film Nieanglojęzyczny. "Ida" znalazła się na skróconej liście kandydatów do tej nagrody i raczej awansuje do finałowej piątki. A co dalej? Porażka w czasie rozdania Złotych Globów wcale nie oznacza podobnej sytuacji z Oscarami. Obie nagrody wręczają inne organizacje, inne są kryteria, inne oczekiwania. Pierwsza grupa składa się z około 90 osób, druga z 6 tysięcy. Łatwo nie będzie, ale "Ida" ciągle jest w gronie głównych faworytów do tego wyróżnienia.

Jedna nominacja dla "Idy" jest więc pewna, ale to nie koniec. Polski producent zgłosił odważnie "Idę" do pięciu innych regulaminowych Oscarów i miał takie prawo, ponieważ film prezentowany był w amerykańskich kinach, gdzie odniósł komercyjny sukces wśród produkcji artystycznych. Raczej na pewno Paweł Pawlikowski nie znajdzie się w gronie pięciu najlepszych reżyserów, ale pozostałe kategorie dają cień szansy na sensacyjny sukces. Bo tak będą komentowane nominacje dla "Idy" w kategoriach Najlepszy Film, Najlepszy Scenariusz Oryginalny oraz Aktorka Drugoplanowa. Największe szanse na nominację ma jednak "Ida" za zdjęcia autorstwa Łukasza Żala i Ryszarda Lenczewskiego.

Nagroda krytyków z Los Angeles za rolę w "Idzie" przybliżyła polską aktorkę do nominacji, ale tylko nieznacznie. Od tamtego wyróżnienia pani Agata była jeszcze dostrzegana przez kilka innych organizacji skupiających dziennikarzy piszących o kinie w USA, ale to nigdy nie gwarantuje przełożenia na oscarowy barometr. Za to na pewno mamy do czynienia z wybitną kreacją aktorską, popartą licznymi świetnymi recenzjami i dlatego może ona przynieść nominację polskiej aktorce. Bo choć dziś nie jest ona w gronie najpoważniejszych kandydatek, to w historii nagrody już kilka razy dochodziło do bardzo niespodziewanych aktorskich nominacji, które były udziałem mniej kojarzonych aktorek i aktorów. Tak było przed rokiem, kiedy doceniono Lupitę Nyong'o (Oscar za "12 Years a Slave") oraz June Squibb za "Nebraskę". Nikt raczej nie
spodziewał się nominacji dla Demiana Bichira w 2012 roku czy Jacki Weaver za "Królestwo zwierząt" w 2011 roku. Liczymy, że Akademia postawi na jakość kreacji, a nie rozpoznawalną twarz którejś z hollywoodzkich gwiazd.

Dokładnie w taki sam sposób myślimy o kategorii doceniającej scenariusze oryginalne. Praca Pawła Pawlikowskiego i Rebecci Lenkiewicz nie jest dziś faworyzowana, ale Akademia bardzo często sięga po zagraniczne scenariusze i potrafi w tych kategoriach docenić wybitnych artystów. Tak było przed dwoma laty kiedy Michael Haneke otrzymał nominację za scenariusz do "Miłości", a przed trzema laty kiedy tę samą nominację zdobył Asghar Farhadi za "Rozstanie". Obaj odbierali potem Oscary dla filmów nieanglojęzycznych.

W 2013 roku "Miłość" Michaela Hanekego dostała się do ścisłego grona najlepszych filmów roku i konkurowała z "Operacją Argo" o najważniejszą statuetkę. Amerykańska Akademia w zmienionym kilka lat temu regulaminie dopuściła w kategorii Najlepszy Film, możliwość nominowania do dziesięciu filmów. To otworzyło furtkę dla produkcji gatunkowych, animowanych, zagranicznych/nieanglojęzycznych oraz dokumentalnych. I rzeczywiście coś zaczęło się zmieniać. "Miłość", "Dystrykt 9", "Incepcja", "Toy Story 3", "Avatar", "Odlot" znajdowały się w gronie najlepszych filmów roku. W tym kontekście "Ida" ma cień szansy na nominację. Polski film cieszy się poparciem szerokiego grona członków Akademii, a tematyka filmu i
jego minimalistyczny charakter podkreślają, że ma się do czynienia ze znaczącym dziełem.

Z pięciu regulaminowych nominacji na Oscara największe szanse mają zdjęcia do "Idy". Praca Łukasza Żala i Ryszarda Lenczewskiego zdobyła już uznanie w kraju i poza nim. O wybitnej pracy polskich operatorów wypowiadają się koledzy po fachu (Złota Żaba na Camerimage w 2013 roku i wyróżnienie Amerykańskiego Stowarzyszenia Operatorów w 2014), a to oni będą wybierać nominacje do Oscara. Nie byłoby tych rozważań, gdyby nie dowody w ostatnich latach, świadczące o tym, że członkowie Akademii wskazują często także na filmy spoza kręgu głównych faworytów i wypatrują wybitnych filmów zagranicznych. W zeszłym roku nominację zdobył w ten właśnie sposób Philippe Le Sourd za "Wielkiego mistrza" w reżyserii Wong Kar-waia. Podobnie było z Christianem Bergerem nominowanym w 2010 roku za czarno-białą "Białą wstążkę" Michaela Hanekego.

Nie jest "Ida" jedyną oscarową nadzieją dla Polski w tym roku. Nie mniejsze szanse na nominacje mają dziś także dwa polskie krótkometrażowe filmy dokumentalne. Oba znalazły się na skróconej liście do Oscarów, a to tylko osiem filmów wytypowanych spośród 58 tytułów. Nominacji jest pięć i może okazać się, że tak "Joanna", jak i "Nasza klątwa" mogą otrzymać to wyróżnienie od Amerykańskiej Akademii Filmowej. Krótkie dokumenty to kategoria, w której nasza kinematografia jest bardzo silna.

Oba polskie krótkometrażowe dokumenty odniosły międzynarodowy sukces i przeszły przez mocne sito kwalifikacyjne. Oba są poruszającymi opowieściami o walce i radzeniu sobie z życiem w obliczu choroby. "Joanna" w reżyserii Anety Kopacz jest filmem, który w ekipie ma oscarowego kompozytora Jana A.P. Kaczmarka, a autorem zdjęć jest Łukasz Żal, o którym chwilę temu pisaliśmy w kontekście wspaniałej pracy przy "Idzie". "Joanna" zdobyła ponad 20 nagród na całym świecie, była pokazywana na ponad 30 festiwalach. Jest to historia Joanny Sałygi, autorki bloga "Chustka", u której w 2010 roku zdiagnozowano nowotwór. Jej syn miał wtedy 5 lat i to o relacjach między nimi, o oswajaniu z chorobą oraz chęci życia opowiada bardzo przejmujący i niezwykle szczery film. "Joanna" powstała w Wajda Studio.

"Nasza klątwa" jest jeszcze bliżej swoich bohaterów. Reżyserem filmu jest Tomasz Śliwiński, który z kamerą obserwuje życie swojej rodziny i siebie samego. Wraz z żoną stanęli oni w obliczu bardzo rzadkiej choroby u ich nowo narodzonego dziecka. Klątwa Ondyny dosięga na świecie około 300 osób, a chorzy podczas snu przestają po prostu oddychać i trzeba bardzo szybko reagować. Tak jak robią to rodzice małego Leo, żyjący w ciągłym lęku o los swojego dziecka. W tym filmie kamera jest w bezpośredniej bliskości rodziny i niczym kolejny jej członek towarzyszy bohaterom w najtrudniejszych momentach. Film powstał w Warszawskiej Szkole Filmowej.

fot. kadr z filmu "Nasza Klątwa"

Choć oba filmy opowiadają o chorobie, są bardzo różne i ta różnorodność może im przynieść nominację do Oscara.

Przekonamy się o tym wczesnym popołudniem w czwartek 15 stycznia.

Autor: Krzysztof Spór, dziennikarz filmowy i animator kultury filmowej. Współtwórca, pierwszy i wieloletni redaktor naczelny portalu Stopklatka.pl, z którym zdobył Nagrodę PISF dla najlepszego portalu internetowego o tematyce filmowej. Laureat Nagrody im. Jana Machulskiego za całokształt działań na rzecz polskiego kina niezależnego. Dyrektor artystyczny festiwalu "Lato z Muzami" w Nowogardzie. Współpomysłodawca i jeden z organizatorów Akademii Węży, która corocznie przyznaje nagrody dla nieudanych polskich filmów, w ten sposób zabiegając o poprawę rodzimej kinematografii. Juror krajowych i międzynarodowych festiwali filmowych. Wielbiciel polskiego kina i fantastyki pod każdą postacią. Od lutego 2014 kieruje działem Varia w miesięczniku "Kino". Autor bloga "Spór w kinie" (sporwkinie.blogspot.com)