Joseph Losey

Brytyjski reżyser i scenarzysta amerykańskiego pochodzenia. W historii kina zapisał się przede wszystkim jako autor nagrodzonego na europejskich festiwalach tryptyku: „Służący”, „Wypadek” i „Posłaniec” według scenariuszy Harolda Pintera.

Urodził się 14 stycznia 1909 roku w La Crosse w stanie Wisconsin w zamożnej amerykańskiej rodzinie.

Studiował medycynę i literaturę. W latach 30-tych pracował jako europejski korespondent pisma „Variety”. Wówczas to po raz pierwszy doszło do jego spotkania z Bertoldem Brechtem, którego twórczość będzie miała niebagatelne znaczenie dla późniejszych artystycznych realizacji Loseya (w 1947 wspólnie współpracowali razem nad Broadwayowską inscenizacją „Życia Galileusza” Brechta).

Zaczynał jako reżyser teatralny na nowojorskiej scenie eksperymentalnej.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej pracował w Fundacji Rockefeller, produkującej filmy oświatowe, a w czasie wojny realizował filmy dokumentalne i audycje radiowe.

Debiutował w USA pełnometrażowym filmem familijnym „Chłopiec o zielonych włosach” (1948).

Obawiając się represji ze strony Komisji do Badania Działalności Antyamerykańskiej, po realizacji jeszcze kilku filmów w Stanach (m.in. kryminału „M” 1951) wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie – ukrywając się pod różnymi pseudonimami – zaczął kręcić różne produkcje o komercyjnym charakterze.

Pierwszym obrazem zrealizowanym w nowej ojczyźnie był thriller „Śpiący tygrys” (1954), przy okazji którego po raz pierwszy miał okazję współpracować z Dirkiem Bogardem.

Kolejne filmy to m.in. kryminał „Czas bez litości” (1957), melodramat „Cyganka i dżentelmen” (1958), dramat sci-fi „Fabryka nieśmiertelnych” (1963) oraz zrealizowany w koprodukcji włosko- francuskiej dramat „Ewa” (1962) z udziałem Jeanne Moreau.

W 1963 roku zrealizował pierwsze arcydzieło – czarno biały obraz „Służący” z Dirkiem Bogardem, Jamesem Foxem i Wendy Craig. Film otrzymał nominację do Złotego Lwa w Wenecji oraz Srebrną Taśmę za reżyserię, i podobnie jak dwa kolejne, najwybitniejsze filmy Loseya (nagrodzony Wielką Nagrodą Jury w Cannes „Wypadek” 1967 z Dirkiem Bogardem i uhonorowany Złotą Palmą „Posłaniec” 1970 z Julie Christie i Alanem Batesem), powstał według scenariusza wybitnego dramaturga Harolda Pintera.

Choć filmy te nie tworzą typowej trylogii, można sprowadzić je do wspólnego mianownika, jakim jest skupienie się i doskonałe przedstawienie relacji międzyludzkich, opartych na zależnościach, różnego rodzaju uwikłaniach, czy psychicznych przyzwyczajeniach.

W wygraniu pełnych napięcia emocji pomagają oszczędnie prowadzone dialogi (zasługa Pintera), teatralna inscenizacja wnętrz, które zmieniają się wraz z ewolucją samych bohaterów oraz specyficzne ujęcia kamery (szczególnie w „Służącym”).

Wszystkie trzy kreślą rzeczywiście głębokie portrety psychologiczne postaci, zmieniających się i ewoluujących zawsze na skutek interakcji z innymi.

W międzyczasie nominowany był do Złotego Lwa w Wenecji za dramat wojenny „Za króla i ojczyznę” (1964) oraz do Złotej Palmy w Cannes za komedię kryminalną „Modesty Blaise” (1966), oba z udziałem Dirka Bogarda.

W 1968 roku zrealizował też dwa filmy z Elizabeth Taylor: „Tajną ceremonię”, gdzie obok Liz wystąpiła Mia Farrow i Robert Mitchum oraz „Boom!”, gdzie partnerował jej ówczesny mąż, Richard Burton.

Burton wystąpił u niego ponownie w 1972 roku w politycznym dramacie sensacyjnym „Zabójstwo Trockiego” z Alainem Delonem i Romy Schneider, zaś Delon wystąpił u Loseya raz jeszcze w nagrodzonym Césarami za reżyserię i dla Najlepszego Filmu oraz nominacją do Złotej Palmy „Panu Kleinie” (1976) z Jeanne Moreau.

Losey słynął ze współpracy z aktorskimi gwiazdorami, których angażował każdorazowo, nawet do mniej udanych projektów: w adaptacji „Domu lalki” (1973) Ibsena wystąpiła Jane Fonda, w ekranizacji „Galileo” (1975) Brechta – John Gielgud, w komedii „Romantyczna Angielka” (1975) zagrał Michael Caine, a w „Drogach na południe” (1978) – Yves Montand; gwiazdą „Pstrąga” (1982) była Isabelle Huppert, a ostatniego filmu reżysera, będącego adaptacją sztuki Nell Dunn – „Kobiety, kobiety” (1985) – Vanessa Redgrave.

Na przełomie lat 70-tych i 80-tych zasłynął z ekranizacji znanych oper: „Don Giovanniego” Mozarta (1979) i „Borysa Godunowa” (1980) Musorgskiego.

Zmarł 22 czerwca 1984 roku w Londynie.