"Dzień świra" mógł być jeszcze lepszy? Część scen usunięto. Kultowa komedia ma 15 lat

Chociaż Marek Koterski uchodzi w Polsce za jednego z bardziej lubianych twórców, on sam przyznaje, że za reżyserowaniem nie przepada, a czasami praca staje się dla niego prawdziwą gehenną - Reżyserowanie to jest dla mnie tortura - mówił w "Gazecie Wyborczej". - To praca w warunkach stanu wyjątkowego, przegięte są w niej wszystkie reguły równowagi.

Wielokrotnie płacił też za to wysoką cenę - gdy kręcił "Porno", wylądował w szpitalu pod kroplówką.
- Przy "Dniu świra" też dostałem zapaści - dodawał. - Marek Kondrat zobaczył mnie, kiedy przyszedłem na próbę, i powiedział tylko: "Jedziemy". Zawiózł mnie do kliniki. Mówiłem lekarzom, że to stres. Oni jednak cały dzień mnie badali. Na końcu powiedzieli: "Pana zabija stres".

Koterski nie krył jednak zadowolenia z efektów swojej pracy - szczególnie zadowolony był z Marka Konrada; uważał, że za swoją kreację powinien otrzymać wszystkie możliwe nagrody. Z aktorem spotkał się już wcześniej, podczas kręcenia "Domu wariatów". Wtedy po raz pierwszy obsadził go w roli Adasia Miauczyńskiego.

- Opowiadał, że przyszedł do niego facet z teczką, z wąsikiem i nerwowym tikiem. Że wyglądałem na inkasenta z gazowni, usiadłem i powiedziałem, że obsadziłem go w głównej roli. Nie pytając o zgodę! - wspominał Koterski w magazynie "Teatr". - A pytałem, czy może zdjąć obrączkę i grać bez obrączki. Odpowiedział, że może, ale patrzył na mnie, jakby już szukał kaftanu bezpieczeństwa. A ja pytałem dalej – czy pali, ale jeśli nie – to czy może? "Mogę" – odpowiedział i dodał – "A są jeszcze jakieś pytania, bo czosnku nie lubię!".
Potem Koterski proponował Kondratowi rolę Adasia w swoich kolejnych filmach, ale aktor przez długie lata stanowczo odmawiał.

- Te tematy były widocznie Markowi nie po drodze - tłumaczył reżyser (na poniższym zdjęciu wraz z synem Michałem) w "Gazecie Wyborczej". - Może nie chciał, a może nie miał też sił. Bo praca u mnie to jest skrajna trauma, trzeba dać z siebie wszystko. Trzeba zapisać rolę potem, krwią, żółcią, bezwstydem, strachem, złością, buntem przeciw ekshibicji. Na nic innego nie można u mnie liczyć. Jak ktoś chce się - jak to mówią kolarze - "ujechać", niech dzwoni do mnie. To jest pewny adres.

Kondrat zgodził się wcielić ponownie w Adasia dopiero po przeczytaniu scenariusza do "Dnia świra".
Czy żałował? Raczej nie, chociaż przyznawał, że współpraca z reżyserem nie zawsze układała się po jego myśli, a sama rola była dla niego "wycieńczająca". - Jak bardzo kosztowne to było przeżycie, odkryłem właściwie już w trakcie zdjęć, kiedy po półmetku mówiłem Markowi Koterskiemu, że go zabiję deską z gwoździem, jeśli jeszcze chwilę będziemy pracowali razem – śmiał się w "Urodzie życia".

"Dzień świra" zachwycił zarówno krytykę, jak i publiczność - ale Koterski nie krył, że trochę obawiał się, jak film zostanie odebrany, bo pracując nad scenariuszem, "posunął się aż do granic wolności twórczej".

- W czasie pisania scenariusza wydawał mi się on tak zakręcony, wolny od wszelkich kompromisów, że bałem się go nawet pokazać producentowi - wyznawał w rozmowie z Filmwebem. - W sumie powstały 3 albo nawet 4 wersje scenariusza. Pierwsza była materiałem na 120 minut filmu, ostatnia na 88. W przypadku otwartej konstrukcji "Dnia świra" było możliwe, by takich scenek było więcej i w sumie w moim materiale początkowym było ich dużo więcej. Jednak postanowiłem unikać powtórzeń i wyrzucałem sceny, które choć inne, mówiły o tym samym. Serce mi czasem pękało przy tej selekcji, ale naprawdę chciałem uniknąć sytuacji, w której w podświadomości widza pojawia się informacja "już to widziałem".

Usunięto więc na przykład scenę, kiedy bohater stoi przed lustrem w łazience i mówi, że "jednoczymy się tylko z pistoletem przy skroni, a nasz naród w temperaturze 36,6 stopnia obumiera. W warunkach pokoju degenerujemy się, skaczemy sobie do gardeł".

Koterski przyznawał też, że miał momenty prawdziwego zwątpienia; dwa razy chciał rzucić pracę i po prostu uciec z planu.
- Pierwszy był na samym początku, w Dębkach, kiedy zamiast słońca przyszedł sztorm, tak silny, że powywracał samochody. Postanowiłem, że w nocy ucieknę autostopem, i gdyby nie mój syn Michał, który okazał mi wsparcie, tak by się niechybnie stało. Oczywiście pomogło mi też wyobrażenie sobie, co będę przeżywał za dwa dni na myśl, że uciekłem - wyznawał w "Gazecie Wyborczej".

Drugi moment nastąpił, gdy kręcono scenę, w której jego bohater próbuje usiąść na kanapie. Koterski próbował zademonstrować Kondratowi, co miał na myśli, pisząc scenariusz.

- Zacząłem pokazywać, jak poprawiam spodnie, żeby mnie nie piło w kroku, żeby było pod udami gładko, jak odstawiam cały ten ceremoniał ekwilibrystyki spodniowo-siadaniowo-kroczowej, który dziś wiem już, czemu służył, bo już tak nie siadam - i nagle podniosłem oczy. Zobaczyłem ekipę, 50 osób patrzących na mnie w absolutnej ciszy. Oni po prostu oniemieli. Oni czegoś takiego w życiu nie widzieli. Pomyślałem wtedy: "Maruś, uciekaj, dlaczego ty się tak torturujesz. Przecież nikt ci nie każe” - opowiadał w "Gazecie Wyborczej". Tym razem jednak zachował spokój. - W absolutnej ciszy, bez jednej uwagi zamieniłem się z Markiem Kondratem miejscami i on to po prostu zaczął grać. I nakręciliśmy.