Filmy, które każdy Polak powinien zobaczyć

**Jak polscy reżyserzy przedstawiali drugą wojnę światową w swoich filmach? Najczęściej tragicznie, czasem jednak całkiem na wesoło. Z okazji 71 rocznicy ataku Trzeciej Rzeczy na Polskę przygotowaliśmy przegląd najlepszych polskich filmów opowiadających o trudnym okresie okupacji. Oto dzieła, w których obecny jest duch polskości.**

Epicki obraz kilkumiesięcznej walki oddziału majora Henryka Dobrzańskiego - pierwszego partyzanckiego oddziału II wojny światowej i ostatniego oddziału polskiego września 1939 roku. Dowódca 110 pułku ułanów na wieść o stracie jednego szwadronu 23 września 1939 roku rozwiązuje pułk. Jego zastępca, major Dobrzański, samorzutnie przejmuje dowództwo. Pozostaje przy nim około 180 ułanów. Major decyduje, że oddział pójdzie z odsieczą walczącej jeszcze Warszawie. Po otrzymaniu wiadomości o kapitulacji stolicy Dobrzański podejmuje decyzję o przeprawie przez Węgry do Francji, ślubuje też, że nie zdejmie munduru. Oddział przechodzi na ziemię kielecką. Tam major ogłasza decyzję o pozostaniu w kraju. Żołnierze i dowództwo przyjmują pseudonimy, Dobrzański odtąd zwany będzie Hubalem. Dowodzony przez niego oddział podejmuje walkę partyzancką.

Film oparty na wydarzeniach autentycznych. Historia czterech przyjaciół, młodych żołnierzy polskiego podziemia i ich zmagań z hitlerowskim najeźdźcą. Punktem kulminacyjnym jest tytułowa akcja pod Arsenałem.

Tragiczna, tym bardziej że prawdziwa historia Janusza Korczaka jednego z przedwojennych pracowników radia. Po tym jak jego audycja zostaje zawieszona Korczak oddaje się bez reszty opiece nad żydowskimi dziećmi z domu dziecka. Wkrótce zostaje założone getto... Pierwsza filmowa rola Anny Muchy.

Ostatnie dni Powstania Warszawskiego. Oddział porucznika "Zadry", po nieudanej próbie przebicia się przez otaczające go wojska niemieckie, podejmuje decyzje o przejściu kanałami do Śródmieścia, gdzie walczą jeszcze powstańcy. W ciemnych, krętych, wypełnionych ściekami podziemnych korytarzach łatwo zgubić drogę. Czterdziestoosobowa grupa rozpada się na trzy mniejsze. Zasadniczą grupę prowadzi "Zadra". Jest przekonany, że idzie za nim cały oddział, w czym utwierdza go szef kompanii "Kula", tchórz, który boi się, że porucznik zawróci w poszukiwaniu rozproszonych ludzi...

Ekranizacja powieści wojennej Janusza Przymanowskiego. Historia załogi czołgu "Rudy" z I Armii LWP biła rekordy popularności od momentu pojawienia się na dużych i małych ekranach. Na niemal każdym podwórku dzieci bawiły się w "pancernych", imię Szarik nadawano zarówno owczarkom niemieckim, jak i ratlerkom, a dziewczynki nosiły warkocze a la Marusia. Akcja rozpoczyna się w górach dalekiej Syberii, gdzie młody Polak (wywieziony za Stalina?), wraz ze starym Sybirakiem Jefimem wiodą żywot myśliwych. Razem z przyjacielem Gruzinem Grigorijem i psem Szarikiem postanawiają wstąpić do wojska...

Dzieje dwóch bohaterów - Polaka, uczestnika ruchu oporu, niesłusznie posądzonego o zdradę i po wyzwoleniu moralnie potępionego, oraz odpowiedzialnego za śmierć wielu Polaków gestapowca, uniewinnionego przez zachodnioniemiecki sąd.

W pierwotnej koncepcji film ten miał być jedynie zapisem twórczości anonimowych ulicznych wykonawców. Szybko jednak przekształcił się w obraz fabularny. Produkcja prezentuje wyjątkową formę paradokumentu, odtwarzającego życie oraz 'folklor miejski' podczas okupacji. Fabularyzowana antologia patriotycznych i satyrycznych piosenek okupacyjnych wpleciona w typowe sytuacje z życia wojennej Warszawy. Akcja filmu rozgrywa się w czasie od września 1939 roku po wyzwolenie Warszawy w 1945 roku. Muzyk, Roman Tokarski, opowiada historię okupacji i swoje przeżycia młodemu żołnierzowi polskiemu, repatriantowi z Anglii.

Film składa się z trzech części. 1.09.1939 Franek Dolas po dobrej imprezie budzi się w pociągu wiozącym go do jednostki wojskowej. Niestety przespał swoja stację i wysiada gdzieś pod niemiecką granicą. Na widok niemieckiego oficera strzela i tym niefortunnym zachowaniem rozpętuje II wojnę światową. Tak zaczyna się zwariowana komedia, której akcja rozgrywa się m.in. w obozie jenieckim, w Austrii, Jugosławii, Afryce, na lądzie, morzu i w powietrzu.

Pierwsza filmowa opowieść zainspirowana losami znanego kompozytora Władysława Szpilmana. Film jest zgodny z prawdą na tyle na ile pozwalała na to cenzura i opowiada o losach samotnego, ukrywającego się w ruinach Warszawy żydowskiego muzyka. W 2002 roku Roman Polański nakręcił nowy film o Szpilmanie – "Pianistę".

Na 'Eroicę' składają się dwie nowele: 'Scherzo alla Polacca' i 'Ostinato lugubre'. W 'Scherzo alla Polacca' akcja rozgrywa się pod koniec powstania warszawskiego. Główny bohater to handlarz i cwaniak Dzidziuś Górkiewicz, który dziełem przypadku staje się łącznikiem między sztabem AK na Mokotowie, a oddziałem Węgrów w Zalesiu. 'Ostinato lugubre' - w obozie dla oficerów istnieje kult porucznika Zawistowskiego, jedynego, któremu udało się uciec z obozu. Okazuje się, że porucznik Zawistowski ukrywa się na strychu. Żywność i wodę podaje mu wtajemniczony porucznik Turek. Nowo przybyły po powstaniu Kurzawa odkrywa tę tajemnicę i także jej dochowuje.

"Zezowate szczęście" opowiada w groteskowo-karykaturalnym ujęciu losy pechowego oportunisty, który - w różnych warunkach na przestrzeni dwudziestu lat - usiłuje przypodobać się aktualnym władzom. Wszelkie te próby "dobrze widzianych" metamorfoz kończą się fiaskiem: Piszczyk pozostaje antybohaterem. Kolejnych bezkrytycznych "przemian" dokonuje zawsze za późno...

Filmowa adaptacja najlepszej, zdaniem wielu krytyków, powieści Romana Bratnego - "Kolumbowie - rocznik 20", a właściwie jej dwóch pierwszych tomów. Serial Janusza Morgensterna opowiada o polskim ruchu oporu przeciw hitlerowskim okupantom, o młodzieży lat wojny, jej codziennym życiu i walce.

Obowiązkowa lektura szkolna w czasach PRL-u, uznawana wówczas w Polsce niemal za arcydzieło, za jedną z najważniejszych rodzimych powieści XX wieku. Nieco skromniej, lecz również z należytym pietyzmem, traktowano ekranizację Wajdy. Jest 8 maja 1945 roku. Młody akowiec Maciek dostaje zadanie - zabić komunistycznego działacza. Pamięć dotychczasowych doświadczeń, walk i zżycia się z ludźmi, którzy zginęli w akcji skonfrontowana jest z absurdalnością rozkazu.

Wielowątkowy serial o losach Polaków w latach II wojny światowej. Lata okupacji hitlerowskiej ukazano przede wszystkim z punktu widzenia dwóch głównych bohaterów - porucznika Władysława Niwińskiego (Karol Strasburger) i Leona Kurasia (wielka rola Kazimierza Kaczora) - drobnego cwaniaka, nie pozbawionego jednak znamion heroizmu. Autorzy serialu starali się pokazać zwłaszcza dzień powszedni okupacji niemieckiej w Polsce. Partyzantów, konspirację, akcje zbrojne, strzelaniny odsunięto na drugi plan.

Rok 1944. Pażdziernik. Ostatnie dni Powstania Warszawskiego. Podchorąży Marcin z resztką swojego plutonu wycofuje się z ruin bronionego domu. Zostaje ranny. W czasie kapitulacji jego dziewczyna, Wiśka, trafia do jednego z przejściowych obozów dla ludności cywilnej. Zostają rozdzieleni. Film powstał na podstawie książki Aleksandra Ścibora-Rylskiego 'Pierścionek z końskiego włosia'.

Luźna adaptacja słynnego opowiadania Tadeusza Borowskiego pod tym samym tytułem. W jeden z okupacyjnych dni pobiera się para młodych ludzi. Poeta Tadeusz zaprasza na wesele Żydówkę Sarę, którą na ulicy wyrwał z rąk granatowego policjanta Cieślika. Cieślik również uczestniczy w przyjęciu. Przez cały czas prześladuje dziewczynę. Stawia ją przed dramatycznym dylematem - albo zostanie jego kochanką, albo wyda ją Niemcom.

Oddział AK postanawia odbić z gestapowskiego więzienia aresztowanego kolegę. Mężczyźni wyruszają w niebezpieczną podróż po broń. Muszą z Krakowa przedostać się do Radomia i z powrotem…

Ekranizacja opowiadania Jerzego Andrzejewskiego. Opowiadanie "Wielki Tydzień" ukazało się drukiem w 1945 r. w pierwszej powojennej książce Jerzego Andrzejewskiego - tomie opowiadań "Noc". Pisane na gorąco, wiosną 1943 r., pod wrażeniem tragicznego powstania Żydów w getcie warszawskim, zostało jednak w 1945 r., pod wpływem wydarzeń antysemickich w Polsce, zasadniczo zmienione. Bohaterowie "Wielkiego Tygodnia" to Irena Lilien i Jan Malecki. Zasymilowana rodzina Lilienów nie mieszka w getcie, nie nosi gwiazdy Dawida. Dopiero nasilające się w 1942 r. represje i zagrożenie aresztowaniem zmuszają ich do ukrywania się.

Perypetie włoskiego żołnierza, który dezerteruje z frontu wschodniego i ukrywa się w mieszkaniu warszawskiego rodzeństwa, by w końcu zostać sprzymierzeńcem Polaków w walce z Niemcami.

Film ten nie jest dokładną rekonstrukcją zdarzeń. Rok 1939 w wyborach prezydent Starzyński nie uzyskuje wymaganej większości, ale w dalszym ciągu pełni funkcję. 1 września 1939 zaczyna organizować życie w bombardowanej stolicy. Sprzeciwia się nakazowi ewakuowania ważniejszych urzędów i w porozumieniu z gen. Czumą organizuje cywilną obronę miasta.

Akcja filmu toczy się na terenie wyzwolonego przez Amerykanów obozu koncentracyjnego. Były więzień Tadeusz zachowuje się inaczej niż reszta rodaków. Dużo czasu spędza na pisaniu wierszy, podczas gdy inni marzą o tym, żeby się porządnie najeść. Pewnego dnia poznaje polską żydówkę Ninę. Kobieta namawia młodego poetę do wspólnej ucieczki.

Czas II wojny światowej. Okupacja hitlerowska. Stach chodzi na tajne komplety. Tam poznaje Dorotę, aktywistkę Związku Walki Młodych. Pod wpływem tej dziewczyny wstępuje do organizacji.

Historia Szwadronu kawalerii, formacji będącej symbolem świata, który choć już odszedł, przetrwał w świadomości narodowej. Premiera "Lotnej" stała się wydarzeniem końca lat pięćdziesiątych i wywołała burzliwą dyskusję.

Dramat "Katyń" przedstawia losy kobiet - matek, żon i córek polskich oficerów zamordowanych w 1940 roku w lasach katyńskich przez NKWD. Powstał na podstawie powieści Andrzeja Mularczyka. Autorem zdjęć jest Paweł Edelman.