Jiri Menzel

Jeden z najsławniejszych i najbardziej cenionych czeskich reżyserów filmowych. Już w szkole podstawowej zakochał się w filmach Charliego Chaplina, Réné Claira, i Jeana Renoira. Mimo to najpierw zdawał na studia na wydział teatralny. Dopiero gdy tu nie został przyjęty, próbował zdawać na praską FAMU. Studiował na jednym roku między innymi z Věrą Chytilovą i Evaldem Schormem. Właśnie ten rocznik później był pojmowany jako oś tzw. czeskiej nowej fali. Razem z Janem Němcem, Věrą Chytilovą, Evaldem Schormem i Jaromilem Jirešem zrealizował nowelowy film Perły na dnie (1965, nagroda FIPRESCI na MFF w Locarno) na podstawie opowiadań Bohumila Hrabala. Zaraz potem za swój samodzielny fabularny debiut Pociągi pod specjalnym nadzorem (1966), również nakręcony na podstawie Hrabala, otrzymał oprócz licznych prestiżowych nagród także Oskara za najlepszy film obcojęzyczny. Podczas okupacji Czechosłowacji przez wojska Układu Warszawskiego w sierpniu 1968 roku i w czasie późniejszego okresu tzw. normalizacji jako jeden z
pierwszych miał zakaz robienia filmów.

Władzę komunistyczną szczególnie rozdrażniła jego kolejna Hrabalowska adaptacja - Skowronki na uwięzi (1969), demaskująca rzeczywistość ludowodemokratycznej Czechosłowacji lat 50 (film miał premierę dopiero w 1990 roku, kiedy zdobył m.in. Złotego Niedźwiedzia na MFF w Berlinie). Do reżyserii filmowej Menzel mógł powrócić dopiero w połowie lat 70. filmem o środowisku robotniczym Kto szuka złotego dna (1974). Jednak prawdziwym zawodowym ratunkiem stała się dla niego dopiero możliwość powrotu do adaptacji prozy Hrabala – realizacja Postrzyżyn (1980, nagroda na MFF w Wenecji) i Święta przebiśniegu (1983). W roku 1986 był nominowany do Oskara za najlepszy obcojęzyczny film za film Wsi moja sielska, anielska (1985), który nakręcił na postawie scenariusza Zdeňka Svěráka. Ostatnim filmem wyreżyserowanym przez Menzla przed długą przerwa w twórczości, była duża europejska koprodukcja Życie i niezwykłe sprawy żołnierza Iwana Czonkina (1993, złoty medal przewodniczącego włoskiego senatu na MFF w Wenecji), adaptacja
książkowego bestsellera Włodzimierza Wojnowicza. Następnie reżyser na parę lat poświęcił się przede wszystkim pracy w teatrze. W Pradze najczęściej współpracował z Činoherním klubem, Teatrem Na zábradlí, Teatrem Bez zábradlí i Teatrem na Vinohradach. Oprócz tego stale bywa gościem najważniejszych scen europejskich (m.in. Comédie Française w Paryżu).

Spośród innych wyreżyserowanych przez Menzla filmów warto wymienić choćby Kapryśne lato (1967, Grand Prix na MFF w Karlovych Varach), Na skraju lasu (1976, Srebrny Hugo na MFF w Chicago, nagroda FIPRESCI na MFF w Mannheim, nagroda CIC na MFF w San Sebastian), Koniec starych czasów (1989, m.in. nagrody za najlepszą reżyserię i najlepszy film na MFF w Los Angeles, nagrody za najlepszą reżyserię na festiwalach w Montrealu, Las Vegas i Melbourne czy Operę żebraczą (1991, nagroda specjalna na MFF w Chicago).

Jiří Menzel jest nie tylko uznanym reżyserem, ale również wziętym aktorem. Spośród obrazów, w których stworzył swoje najwybitniejsze kreacje, należałoby wymienić filmy Oskarżony (reż. Ján Kadár, Elmar Klos, Oscar 1965 dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego), Palacz zwłok (reż. Juraj Herz, 1968), 30 panien i Pitagoras (reż. Pavel Hobl, 1973), Hra o jablko (reż. Věra Chytilová, 1976), Srdečný pozdrav ze zeměkoule (reż. Oldřich Lipský, 1982), Upiór z Feratu (reż. Juraj Herz, 1982), Czuły barbarzyńca (reż. Petr Koliha, 1989), Marta i ja (reż. Jiří Weiss, 1990), Mała apokalipsa (reż. Costa-Gavras, 1992), Útěk do Budína (reż. Miloslav Luther, 2002).

Jiří Menzel jest członkiem Czesskiej Akademii Filmowej i Telewizyjnej, Europejskiej Akademii Filmowej oraz Amerykańskiej Akademii – kapituły przyznającej nagrody Oscarów. Otrzymał wiele prestiżowych nagród za całokształt twórczości, m.in. jest nagrodę Akira Kurosawy na MFF w San Francisco i nagrodę za całokształt na tegorocznym festiwalu w Kalovych Varach