Liv Ullmann

Najbardziej znana na świecie aktorka pochodzenia norweskiego, jedna z muz i czołowych aktorek Ingmara Bergmana; również - reżyserka i scenarzystka.

Urodziła się 16 grudnia 1938 roku w Tokio, w Japonii. Nietypowe miejsce urodzenia związane było z pracą ojca Liv – inżyniera, który zwykł pracować zagranicą. Poza Japonią, rodzina Ullmann mieszkała również w Kanadzie i USA. Po śmierci ojca i po zakończeniu wojny, na stałe wróciła wraz z matką do Oslo. Aktorstwa uczyła się w Webber-Douglas Academy of Dramatic Art w Londynie, już po powrocie do ojczyzny debiutując na scenie w sztuce „The Diary of Anne Frank” (1957).

Jej debiutem filmowym była rola w norweskiej komedii „Fjols til fjells” (1957). Kontynuowała występy w norweskim Teatrze Narodowym i w skandynawskich produkcjach („Krnąbrne dziewczę” 1959, „Krótkie lato” 1962 z Bibi Anderson), kiedy spotkała szwedzkiego mistrza kina – Ingmara Bergmana.

Spotkanie z Bergmanem przesądziło o dalszych losach artystycznej drogi Ullmann. Aktorka nie pozostała dłużna – doprawdy trudno dziś wyobrazić sobie dzieła Bergmana bez charakterystycznej, ekspresywnej twarzy Ullmann. Aktorka idealnie wpasowała się w specyficzny typ uprawianej wówczas przez reżysera twórczości – kameralnych, silnie emocjonalnych dramatów psychologicznych, rozgrywanych z reguły w zamkniętych przestrzeniach, z udziałem niewielkiej ilości aktorów.

* Pierwszym wspólnym filmem twórców była „Persona” (1966). Wybitna, wykreowana tutaj (u boku Bibi Anderson) rola Elisabet Vogler znalazła się na 49. miejscu w rankingu najlepszych kreacji aktorskich wszechczasów.*

Później zrealizowali z Bergmanem jeszcze 9 filmów. Były to: „Hańba” (1968, nagrody National Board of Review i National Society of Film Critics), „Godzina wilka” (1968, National Board of Review Award), „Namiętności” (1969), „Szepty i krzyki” (1972, Specjalny David dla wszystkich czterech aktorek), „Sceny z życia małżeńskiego” (1973, nominacja do BAFTA i Złotego Globu, David, National Society of Film Critics Award), „Twarzą w twarz” (1976, nominacja do Oskara, Złotego Globu i BAFTA, National Board of Review Award), „Jajo węża” (1977), „Jesienna sonata” (1978, David) i film TV „Sarabanda” (2003). Na planie większości z nich spotkała się z wybitnym aktorem, Maxem von Sydowem.

Innym skandynawskim reżyserem, z którym aktorka nawiązała owocną współpracę był Jan Troell. Za rolę (ponownie u boku von Sydowa) w jego „Emigrantach” (1971) otrzymała Złoty Glob i nominację do Oskara. Później zagrała u niego w „Osadnikach” (1972, National Board of Review i National Society of Film Critics Awards dla Najlepszej Aktorki) i w westernie „Narzeczona Zandy’ego” z Genem Hackmanem (1974).

* Udział w filmach Bergmana i Troella zapewnił Ullmann międzynarodowy rozgłos i możliwość występów poza Skandynawią - m.in. w głośnym filmie Richarda Attenborough „O jeden most za daleko” (1977), jako tytułowa „Papież Joanna” (1972) w brytyjskim dramacie historycznym, w amerykańskiej komedii „Czterdzieści karatów” (1973, nominacja do Złotego Globu), czy brytyjskich filmach Anthony’ego Harveya, takich jak: „Abdykacja” (1974), „Gracze” (1979), czy „Rzeczy Richarda” (1980, Pasinetti Award na MFF w Wenecji).*

Grała w filmach różnych gatunków i różnej produkcji, jak na przykład belgijsko-włosko- francuski thriller „Zimny pot” z Charlesem Bronsonem (1970), hiszpańsko-włosko- francuski horror fantasy „Leonor” Juana Luisa Buñuela z Michelem Piccoli (1975), australijska adaptacja ibsenowskiej „Dzikiej kaczki”, francusko-szwajcarski thriller „Dangerous Moves” z Wojciechem Pszoniakiem, Danielem Olbrychskim i Michelem Piccoli, czy włosko-francuska komedia „Miejmy nadzieję, że to będzie córka” (1986) z Catherine Deneuve i Bertrandem Blierem. W 1987 roku ponownie spotkała się z Olbrychskim na planie włoskiego dramatu „Żegnaj Moskwo” Mauro Bologniniego, otrzymując za rolę czwartą z kolei nagrodę Davida.

Rola w argentyńsko-niemieckiej „Przyjaciółce” (1988) przyniosła jej nagrodę aktorską w San Sebastián, a występ u boku Petera Fondy w „Różanym ogrodzie” (1989) – ostatnią nominację do Złotego Globu.

W 1991 roku zagrała w dramacie „Wół”, na planie którego spotkała Stellana Skarsgårda i – po raz kolejny – Maxa von Sydowa. Film wyreżyserował wybitny operator, wieloletni współpracownik Bergmana – Sven Nykvist.

W latach 90-tych aktorka niemal całkowicie zrezygnowała z gry aktorskiej, poświęcając się reżyserii filmowej. W 1992 roku zadebiutowała dobrze przyjętym przez krytykę dramatem „Sofie” (trzy nagrody na MFF w Montréalu). Później zrealizowała ekranizację „Krystyny, córki Lavransa” (1995) i telewizyjny dramat „Intymne zwierzenia” (1996, nagroda FIPRESCI na MFF w Valladolid) według scenariusza Bergmana (oba filmy ze zdjęciami Svena Nykvista), w tym samym roku biorąc udział w nowelowym projekcie „Lumière i spółka”, powstałym z okazji 100-lecia kina.

* Za najwybitniejsze osiągnięcie Ullmann, jeśli chodzi o reżyserię, uważa się również powstały według scenariusza Bergmana dramat „Wiarołomni” (2000, nominacja do Złotej Palmy w Cannes, Nagroda Ekumeniczna na Norweskim MFF, Specjalne Wyróżnienie na MFF we Flandrii i Urugwaju, nominacja do Nagrody Goya). Liv Ulmann jest laureatką szeregu nagród specjalnych - norweskiej Amandy (Honorowa Nagroda za całokształt, 1992), Honorowej Europejskiej Nagrody Filmowej „za europejski wkład w rozwój kina światowego” (2004), Nagrody za Całokształt na MFF w Montréalu (1995), Weronie (2001), Kopenhadze (2003), Karlovych Varach (2005) i San Sebastián (2007).*

Słowo „Liv” oznacza w języku norweskim „Życie”. W 1976 roku wydana została jej autobiograficzna książka, zatytułowana „Przemiany”.