Federico Fellini

Jeden z największych mistrzów w historii kina. Reżyser i scenarzysta włoski, jeden z nielicznych twórców, którzy wykreowali własny, filmowy świat, wraz z jego bohaterami, stałymi wątkami i odniesieniami; świat odrealniony, sztuczny, groteskowy, teatralny, stworzony w całości w filmowym atelier – nie bez powodu tytuły dzieł mistrza tak często zawierają jego nazwisko – nie ma więc „Rzymu”, ale „Rzym Felliniego” („Fellini Roma”), nie ma „Casanovy”, ale „ Il Casanova di Fellini”. Nie bez powodu też niebagatelną rolę w jego filmach odgrywa cała sfera wizualna – dopracowana scenografia, kostiumy, kompozycja kadrów.

Kino było dla Felliniego wielkim spektaklem, który czerpał i wyrastał z rozmaitych źródeł – od tradycji karnawałowo - cyrkowo – jarmarcznej, aż po inspiracje z okresu włoskiego baroku, z operą włącznie.

W ów spektakl wpisywał swoje rozważania na temat przemijania jednostki i cywilizacji, rozdarcia człowieka między uwielbieniem zmysłowej radości życia, a strachem przed grzechem i śmiercią.

Urodził się 20 stycznia 1920 roku w Rimini – małym, włoskim miasteczku, do którego niejednokrotnie będzie wracał w swoich filmach („Amarcord”).

Jego ojciec był komiwojażerem handlującym towarami kolonialnymi.

Uzdolniony artystycznie, pierwsze pieniądze zarabiał właśnie dzięki rysunkom tworzonym – już po wyjeździe z rodzinnego miasteczka do Florencji, a później do Rzymu – dla czasopism oraz zamówienie sklepów, czy lokali.

W 1940 roku podjął pracę jako dziennikarz, mniej więcej w tym samym czasie debiutował też w roli współscenarzysty komedii Mario Mattoliego („Il Pirata sono io!” 1940).

Na początku lat 40-tych, podczas sesji nagraniowej w radiu, z którym również był luźno związany, poznał aktorkę Giuliettę Masinę – przyszłą żonę i odtwórczynię wielu ról w jego filmach.

Przez kolejną dekadę z powodzeniem współtworzył scenariusze różnych filmów. Najistotniejsza z tego okresu była współpraca scenariopisarska, ale też realizacyjna z jednym z mistrzów neorealizmu włoskiego - Roberto Rossellinim („Rzym, miasto otwarte” 1945, „Paisà” 1946).* Oba filmy przyniosły Felliniemu pierwsze nominacje do Oscara za scenariusz.*

Debiutował w 1950 roku jako współreżyser filmu „Światła Variété”, zrealizowanego wraz z Alberto Lattuadą. Samodzielnym debiutem Felliniego był „Biały szejk” (1950).

W kolejnych latach powstały dzieła (niemal wszystkie z udziałem Masiny), będące pod wyraźnym wpływem poetyki neorealizmu – nurtu, z którym był związany:* nagrodzone Srebrnymi Lwami w Wenecji i nominacjami do Oscarów za scenariusz obrazy: „Wałkonie” (1953) i „La Strada” (1954, również Oscar i nominacja do BAFTA dla Najlepszego Filmu Zagranicznego) z Anthonym Quinnem, nominowany do Złotego Lwa „Niebieski ptak” (1955), nagrodzone Oscarem dla Najlepszego Filmu Zagranicznego i wyróżnieniem OCIC w Cannes „Noce Cabirii” (1957).*

Jednocześnie zdradzały one „prawdziwą” osobowość twórczą reżysera, zawierając już w sobie pewne elementy jego magicznego, kreacyjnego i bardzo osobistego stylu, z którym dziś kojarzymy kino Felliniego, a który w pełni rozwijał się począwszy od* „Słodkiego życia” z niezapomnianą Anitą Ekberg (legendarna scena w fontannie Di Trevi!) i Marcello Mastroiannim (1959, Złota Palma w Cannes, Oscar za kostiumy, nominacje do Oscara za reżyserię, scenariusz i scenografię, nominacja do BAFTA dla Najlepszego Filmu).*

* Jeszcze bardziej osobisty charakter miało kolejne wielkie dzieło reżysera – „8 i pół” (1963) z Mastroiannim i Claudią Cardinale. Film otrzymał dwa Oscary: dla Najlepszego Filmu Zagranicznego i dla Gherardiego za kostiumy, nominacje za reżyserię, scenariusz i scenografię, 7 Srebrnych Taśm, Grand Prix MFF w Moskwie i nominację do BAFTA dla Najlepszego Filmu Zagranicznego.*

W 1965 roku zrealizował inspirowany psychoanalizą film„Giulietta i duchy” (Złoty Glob dla Najlepszego Filmu Zagranicznego, 2 nominacje do Oscara) z żoną w roli głównej.

Pomiędzy kostiumowymi obrazami - rozgrywającym się w starożytności „Satyriconem” (1969, nominacja do Oscara za reżyserię oraz do Złotego Globu za Najlepszy Film Obcojęzyczny) i XVIII- wiecznym „Casanovą” z Donaldem Sutherlandem (1976, Oscar dla Donatiego za kostiumy, nominacja do Oscara za scenariusz, BAFTA za scenografię i kostiumy), zrealizował głośne dzieło: „Rzym” (1972, Nagroda Techniczna w Cannes, nominacja do Złotego Globu za Najlepszy Film Obcojęzyczny), gdzie miasto potraktowane zostało jako symbol wielkości, którą musi spotkać upadek, oraz autobiograficzny i reminiscencyjny „Amarcord” (1973, Oscar i nominacja do Złotego Globu dla Najlepszego Filmu Zagranicznego, nominacje do Oscara za reżyserię i scenariusz) – dzieło, w którym reżyser „wrócił” do rodzinnego Rimini.

Dekadę lat 80-tych otworzył „Miastem kobiet” (1980) z udziałem Mastroianniego.

Następnie były: wojenny „A statek płynie” (1983, Specjalna Srebrna Taśma - nagroda im. Luchino Viscontiego), „Ginger i Fred” (1986, Specjalny David - nagroda im. René Claira, nominacja do BAFTA i Złotego Globu za Najlepszy Film Obcojęzyczny) i „Wywiad” (1987, 40th Anniversary Prize w Cannes, Golden Prize na MFF w Moskwie).

We wszystkich, z wyjątkiem rozgrywającego się w okresie I wojny światowej „A statek płynie”, reżyser negatywnie odnosi się do współczesności, ukazując ją jako wynaturzoną.

Ostatnim obrazem mistrza była komedia „Głos z księżyca” (1990) z Roberto Benignim w roli głównej. Jego dzieła, prócz wyżej wymienionych nagród, nominacji i wyróżnień, każdorazowo honorowane były niezliczoną ilością rodzimych statuetek: Davida i Srebrnej Taśmy.

Fellini współpracował ze stałą ekipą: operatorami Otello Martellim i Giuseppe Rotunno, kompozytorem Nino Rotą, scenografami i kostiumologami Dante Ferretim, Piero Gherardim i Danilo Donatim, aktorami: Marcello Mastroiannim, żoną Giuliettą Masiną, Anouk Aimée, i Magali Noël. Sam często brał udział w tworzeniu scenografii i kostiumów.

Wiele scen i motywów z jego filmów zakorzeniło się na zawsze w masowej świadomości widzów i po dziś dzień funkcjonują jako fragmenty swoistego kodu kulturowego.

Powszechnie dziś używany termin „paparazzi”, zapożyczony został od nazwiska dziennikarza ze „Słodkiego życia”.

Fellini zmarł na atak serca, 31 października 1993 roku, dzień po 50 rocznicy ślubu z Giuliettą Masiną.

* W 1985 roku otrzymał Honorowego Złotego Lwa, w 1989 – Honorową Europejską Nagrodę Filmową za Całkoształt, a w 1993 – Honorowego Oscara.*