Nie żyje Jerzy Trela. Wybitny aktor zmarł w wieku 80 lat

Wiadomość o śmierci Jerzego Treli w krótkim komunikacie na Facebooku przekazuje Piwnica Pod Baranami. "Z wielkim smutkiem informujemy, że zmarł jeden z największych polskich aktorów - Jerzy Trela" - napisano. Smutną wiadomość potwierdził "Gazecie Wyborczej" syn aktora, Piotr.

Artystę żegna w mediach społecznościowych także ks. Andrzej Luter, duszpasterz środowiska artystycznego, a także członek redakcji magazynu "Więzi". "Co za straszny dzień dla polskiej kultury i teatru. Rano zmarł Ignacy Gogolewski, a teraz informacja z Krakowa. Nie żyje Jerzy Trela, wielkość absolutna. Żył 80 lat. Dwóch Gustawów - Konradów w jeden dzień [...] Kolejny MISTRZ od nas odchodzi".

Jerzy Trela. Charakterystyczny polski aktor teatralny i filmowy. Mimo wielu znaczących ról ekranowych, w historii zapisze się przede wszystkim jako odtwórca wybitnych kreacji scenicznych. Od początku drogi zawodowej związany był z Krakowem, jako jedna z czołowych gwiazd tamtejszego Teatru Starego, wieloletni pedagog krakowskiej PWST, a w latach 1984-90 również rektor tej uczelni.

Urodził się 14 marca 1942 roku w Leńczach pod Krakowem. Miał zostać kolejarzem, tak jak ojciec, ostatecznie jednak zdecydował się na naukę w krakowskim Liceum Plastycznym. Po maturze pracował jako lalkarz i scenograf – najpierw przy Teatrze Ludowym w Nowej Hucie, później – w krakowskim Teatrze Groteska. To właśnie koledzy z "Groteski" namówili go na studia aktorskie w PWST w Krakowie. Ukończył je w 1969 roku, a zaraz potem związał się na krótko z Teatrem Rozmaitości (obecnie Bagatela).

Na rok 1969 przypadł również debiut na dużym ekranie, w wojennym filmie Jerzego Passendorfera "Dzień oczyszczenia" oraz pierwsze spotkanie z Kazimierzem Kutzem na planie "Soli ziemi czarnej".

Później zagrał u niego w wojennym "Znikąd donikąd" (1975) oraz w głośnym "Śmierć jak kromka chleba" (1994). Niejednokrotnie występował również w spektaklach Teatru TV w jego reżyserii (jako radziecki dyktator w "Dzieciach Arbatu" 1989 i "Stalinie" 1992, Saszka w "Antygonie w Nowym Jorku" wg Głowackiego 1994).

W latach 70. często wcielał się w postaci poruczników, bądź kapitanów milicji w filmach kryminalnych ("Kocie ślady" Pawła Komorowskiego i "Złote koło" Stanisława Wohla 1971, "Strach" Antoniego Krauze 1975, serial Andrzeja Titkowa "Układ krążenia" 1978). Wystąpił w znanych serialach: "Stawka większa niż życie" (1968, gościnnie) i "Kolumbowie" Janusza Morgensterna (1970) oraz "Janosik" Jerzego Passendorfera (1973) oraz wcielił się w postać Natana w filmowej wersji "Sędziów" Wyspiańskiego, w reżyserii Konrada Swinarskiego (1974).

Oprócz Kutza niejednokrotnie spotykał się na planie z innymi znakomitymi twórcami: Andrzejem Wajdą (zrealizowany wraz z Edwardem Kłosińskim serial "Z biegiem lat, z biegiem dni..." 1980, "Człowiek z żelaza" 1981, "Danton" 1982, "Pierścionek z orłem w koronie" 1992, "Pan Tadeusz" 1999), Jerzym Hoffmanem ("Do krwi ostatniej..." 1978, "Znachor" 1981, "Wedle wyroków twoich..." 1983, "Stara baśń" 2003), Krzysztofem Kieślowskim ("Spokój" 1976, "Dekalog IX" 1988, "Biały" 1993), Filipem Bajonem ("Wizja lokalna 1901" 1980, "Magnat" 1986, "Fundacja" 2006), czy Stanisławem Różewiczem ("Anioł w szafie" 1987, Nagroda Szefa Kinematografii; "Nocny gość" 1989).

Wziął udział w znanych filmach z nurtu Kina Moralnego Niepokoju ("Ćma" Tomasza Zygadły 1980, "Kobieta samotna" Agnieszki Holland 1981) oraz w innych, znaczących dziełach tej dekady, takich jak "Matka Królów" Janusza Zaorskiego (1982), "Przez dotyk" Magdaleny Łazarkiewicz (1985), czy "Ga, ga. Chwała bohaterom" Piotra Szulkina (1985).

Wielokrotnie grał u Wojciecha Wójcika ("Sam pośród swoich" 1985, "Prywatne śledztwo" 1986, serial "Ekstradycja" 1996).

Wystąpił u Andrzeja Żuławskiego w fantastycznej produkcji "Na srebrnym globie" (1987), Piotra Łazarkiewicza w "Kocham kino" (1987), Barbary Sass w dramacie "Tylko strach" (1993), Jerzego Stuhra w "Historiach miłosnych" (1997), Roberta Glińskiego w "Kochaj i rób co chcesz" (1997), Teresy Kotlarczyk w filmie "Prymas. Trzy lata z tysiąca" (2000) i Andrzeja Kondratiuka w "Córze marnotrawnej" (2001).

Spośród kilku znanych produkcji historycznych, w których wziął udział, na szczególną uwagę zasługuje rola Mikołaja Radziwiłła "Czarnego" w serialach Janusza Majewskiego: "Królowa Bona" (1980) i "Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (1982).

Pierwszą i jedyną nagrodę aktorską na FPFF w Gdyni, otrzymał dopiero w 1996 roku, za drugoplanową rolę męską w "Autoportrecie z kochanką" Radosława Piwowarskiego, a jedynego Orła – za pamiętną kreację Chilona w "Quo Vadis" Jerzego Kawalerowicza (2001). Uwielbienie publiczności oraz dwie kolejne nominacje do nagrody Orła przyniosła mu charakterystyczna, komediowa rola kloszarda "Szajbuska" w filmach Artura Więcka "Barona": "Anioł w Krakowie" (2002) i "Zakochany anioł" (2005).

W ostatnich latach aktor ponownie spotkał się z Piwowarskim (serial "Stacyjka" 2004) i z Szulkinem ("Ubu król" 2003) oraz wystąpił w głośnych filmach: "Z odzysku" Sławomira Fabickiego (2005) i "Jasne błękitne okna" Bogusława Lindy (2006).W 2020 r. zobaczyliśmy go w serialu "Żywioły Saszy" i produkcji "Prawdziwe życie aniołów". W 2021 roku zagrał w "Ostatnim pożegnaniu", pracował też na planie serialu "Wielka woda", którego premiera przewidziana jest na 2022 r.

Jerzy Trela nieprzerwanie od 1970 roku był aktorem Starego Teatru w Krakowie. W 1999 roku zasłynął także z gościnnych występów w warszawskim Teatrze Narodowym. Stale związany był z Teatrem TV (ponad 130 występów). Stworzył wiele wybitnych kreacji teatralnych, zarówno epizodycznych, jak i pierwszoplanowych, współpracując z takimi twórcami, jak m.in. Jerzy Jarocki, Andrzej Wajda, Konrad Swinarski, Kazimierz Kutz, czy Krystian Lupa.

Najsłynniejsze z nich to chociażby rola Konrada w "Dziadach" (1973), Konrada w "Wyzwoleniu" Wyspiańskiego (1974), Jaśka w "Weselu", Ojca w "Ślubie" Gombrowicza (1991, nagroda im. A. Zelwerowicza), Mefistofelesa w "Fauście" (1997), Samuela w "Sędziach" Wyspiańskiego (1999, nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza, Feliks Warszawski), czy Majora w "Damach i huzarach" Fredry (2001, krakowski Ludwik). Wielokrotnie nagradzany i odznaczany, zarówno za pojedyncze dokonania, jak i za całokształt.

Otrzymał m.in. pięć nagród Ministra Kultury i Sztuki, w tym nagrodę I stopnia za całokształt dorobku artystycznego w zakresie teatru (1983). Ponadto, został uhonorowany nagrodami: Ministra Obrony Narodowej I stopnia za wybitne kreacje filmowe, telewizyjne i teatralne (1985), Komitetu ds. Radia i Telewizji (1982), miasta Krakowa (1979) i wojewody krakowskiego (1997). W 1981 roku odznaczono go Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 1989 – tytułem "Zasłużony dla Kultury Narodowej", a w 2000 - Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski ("za wybitne zasługi w działalności w ruchu studenckim, za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej z okazji jubileuszu 50-lecia ZSP").

Był laureatem nagrody Złoty Wawrzyn Grzymały z 1992 roku oraz Honorowego Ludwika za całokształt, przyznanego przez Krakowską Fundację Artystów Teatru w 2001 roku. W 2002 roku otrzymał tytuł "Krakowianina Roku".