Sidney Lumet

Ceniony w USA i Europie amerykański reżyser, znany jako twórca wzorcowych thrillerów oraz filmowych adaptacji sztuk teatralnych. Laureat Złotego Niedźwiedzia za film „Dwunastu gniewnych ludzi” (1957) oraz Honorowego Oscara za Całokształt.

Urodził się 25 czerwca 1924 roku w Philadelphii, dorastał w Nowym Jorku. Od dziecka związany był ze sceną teatralną, pojawiając się głównie na deskach Yiddish Art Theater, do którego należeli jego rodzice.

Jako nastolatek debiutował na Broadwayu i jako aktor filmowy w dramacie „One Third of a Nation” (1939).

Pierwszych doświadczeń jako reżyser nabył w teatrze oraz jako pracownik telewizji CBS, z którą związany był od początku lat 50-tych. Reżyserował tam wówczas przede wszystkim telewizyjne adaptacje sztuk scenicznych.

Jego kinowym debiutem był - uznawany dziś za klasykę kina sądowego - obraz „Dwunastu gniewnych ludzi” z Henrym Fondą (1957), który odniósł wielki sukces, otrzymując Grand Prix festiwalu w Berlinie, trzy nominacje do Oscara i cztery do Złotego Globu (w tym dla Lumeta za reżyserię). O najwyższy laur berlińskiego festiwalu ubiegał się dwa lata później film „That Kind of Woman” (1959) z Sophią Loren.

W latach 60-tych zajmował się filmowymi ekranizacjami sztuk. Wyreżyserował m.in. „Jak ptaki bez gniazd” (1960, nagroda na MFF w San Sebastian) Tennessee Williamsa z Marlonem Brando, „U kresu dnia” (1962, nominacja do Złotej Palmy w Cannes) wg Eugene'a O'Neill'a z Katharine Hepburn, „Widok z mostu” (1961) według Arthura Millera, „Mewę” (1968) według Czechowa z Vanessą Redgrave.

Za psychologiczny film „Lombardzista” (1964) z Rodem Steigerem otrzymał wyróżnienie FIPRESCI oraz nominację do Złotego Niedźwiedzia a Berlinie. Kolejną taką nominację otrzymał dramat z 1966 roku zatytułowany „The Group”. W 1965 roku wyreżyserował w Wielkiej Brytanii wojenny thriller „Wzgórze” z Seanem Connerym w roli głównej, który przyniósł mu kolejną nominację do Złotej Palmy oraz dwie nominacje do BAFTA. O Grand Prix festiwalu canneńskiego ubiegał się też dramat „Spotkanie” (1969) z Anouk Aimée i Omarem Sharifem.

Lumet słynie jako jeden z najczęściej naśladowanych twórców. Sławę tę przyniosły mu przede wszystkim thrillery psychologiczne, dziś przez wielu zgodnie uznawane za klasykę tego „gatunku”. Dość wymienić kilka tytułów – „Śmiertelna sprawa” (1966, nominacja do BAFTA), „Taśmy prawdy” (1971) z Seanem Connerym, „Serpico” (1973) i „Pieskie popołudnie” (1975, nominacja do Oscara, BAFTA i Złotego Globu za reżyserię) z Alem Pacino, czy słynna „Sieć” (1976, Złoty Glob oraz nominacja do Oscara i BAFTA za reżyserię) z Robertem Duvallem i Faye Dunaway, by pokazać skalę osiągnięć Lumeta w tej dziedzinie. Każdy z nich odwoływał się przeważnie do tematyki społeczno – politycznej, posiadał pogłębiony rys psychologiczny bohatera, często skonfrontowanego z systemem, któremu musi się przeciwstawić, a wobec którego jest bezsilny.

W latach 70-tych reżyser zasłynął również jako autor głośnej adaptacji kryminału Agathy Christie „Morderstwo w Orient Expressie” (1974) z Ingrid Bergman oraz muzycznej adaptacji „Czarnoksiężnika z krainy Oz” (1978) z udziałem Michaela Jacksona i Diany Ross.

Kolejne wyróżnienia i nominacje przyniosły mu rok po roku dramat psychologiczny „Książę wielkiego miasta” (1981, nominacja do Oscara za współscenariusz, nominacja do Złotego Globu za reżyserię) oraz inny, znany dramat sądowy „Werdykt” z Paulem Newmanem (1982, nominacja do Oscara i Złotego Globu za reżyserię, Pasinetti Award na MFF w Wenecji).

Mimo podeszłego wieku obecnie, jak również przez całą dekadę lat 80-tych i 90-tych potwierdzał swoją klasę i podtrzymywał status „najbardziej twórczego pracoholika w Hollywood”, realizując m.in. dramat „Stracone lata” (1988, nominacja do Złotego Globu za reżyserię), kryminał „Pytania i odpowiedzi” (1990), filmy sensacyjne: „Obcy wśród nas” (1992, nominacja do Złotej Palmy) z Melanie Griffith oraz „Noc na Manhattanie” (1997) z Andym Garcią, komedie: „Garbo mówi” (1984) i „Intensywna terapia” (1997), thrillery: „Nazajutrz” (1986) z Jane Fondą i Jeffem Bridgesem oraz „Gloria” (1999) z Sharon Stone, czy nominowany do Złotego Niedźwiedzia dramat sądowy „Find me Guilty” (2006).

W 2005 roku otrzymał jedynego, Honorowego Oscara za Całokształt. W 2007 roku wyreżyserował film "Nim diabeł dowie się, że nie żyjesz".

Zmarł 9 kwietnia 2011 w Nowym Jorku na raka.