Berlinale 2023: Dokument wygrywa Berlinale. Złoty Niedźwiedź dla "On the Adamant"

Berlinale ma się dobrze. Po perturbacjach związanych z pandemią, festiwal powrócił w pełnym wymiarze. W berlińskich kinach pojawili się widzowie i dziennikarze z całego świata, a czerwony dywan zapełnili twórcy prezentujący swoje produkcje. To, co zostało po ubiegłym roku, z pewnością jest sprawą godną pozazdroszczenia przez największe festiwale (Cannes, Wenecja), czyli niebywale sprawny elektroniczny system rezerwacji biletów. Mam nadzieję, że sprawdzone rozwiązanie zostanie już na zawsze.

Ukraina w centrum zainteresowania na Berlinale

Zapowiadając festiwal dyrektorzy Mariette Rissenbeek i Carlo Chatrian mówili, że "festiwale filmowe to miejsca, które wzmacniają wolność słowa, swobodę wypowiedzi i pokojowy dialog. W obliczu trwającej agresji Rosji na Ukrainę oraz odważnych protestów i walk wyzwoleńczych w Iranie, Berlinale w 2023 roku jeszcze mocniej stanęło po stronie demokratycznych wartości, pamiętając o ofiarach wojny, zniszczenia i ucisku na całym świecie".

Ich słowa znalazły odzwierciedlenie w wydarzeniach festiwalowych i filmach, które zostały zaprezentowane na wielkich ekranach. Rok po rozpoczęciu wojny w Ukrainie, oczy Zachodu są zwrócone za naszą wschodnią granicę. Sean Penn jest jednym z najbardziej znanych orędowników wsparcia. Aktor i reżyser był w Kijowie w dniu rosyjskiego ataku i od tego momentu jest bardzo zaangażowany politycznie. Nie mógł sobie wymarzyć lepszego miejsca na premierę swojego dokumentu.

"Superpower" Penna i Aarona Kaufmana było jednym z najbardziej wyczekiwanych filmów tegorocznego festiwalu. Panowie chcieli zrealizować dokument o Zełenskim, aktorze i komiku, który został prezydentem. Wojna pokrzyżowała ich plany i zmieniła optykę opowiadania - ten film to historia mężczyzny, który staje na wysokości zadania, mierzy się z kryzysem i zyskuje uznanie swojego narodu. Obok tej produkcji znalazł się też polski dokument Tomasza Wolskiego i Piotra Pawlusa "W Ukrainie" (w sekcji Forum), który stroni od wielkiej polityki i słów. 

Irańska rewolucja nie gaśnie

Obok Ukrainy to właśnie Iran był na ustach wielu. Irańska aktorka Goldshifteh Farahani, zasiadająca w jury obradującym pod przewodnictwem Kristen Stewart, na konferencji prasowej zwróciła uwagę na kryzys, w jakim obecnie znajduje się świat: wojna w Ukrainie, polityczne walki w Iranie, trzęsienie ziemi w Turcji i Syrii. Podkreśliła fakt, że sztuka jest niezbędna do życia. Daje przestrzeń do rozmowy i próby zrozumienia świata.

W trakcie berlińskiego festiwalu na czerwonym dywanie odbyła się demonstracja solidarności irańskich i zagranicznych filmowców, na której zbierano podpisy o uwolnienie irańskich dziennikarek Niloofar Hamedi, Elahen Mohammadi i artystki Toomaj Salehi.

Berlinale barometrem nastrojów

Berlinale zawsze było festiwalem silnie nacechowanym politycznie. To tutaj rozpoczynało się wiele dyskusji, zwracano uwagę na palące tematy i pokazywano sprawy, które zajmują współczesnych twórców. Tegoroczna impreza w dużej mierze prezentowała kino kameralne i skromne, skupiające się na więzach rodzinnych i relacjach z najbliższymi.

W Konkursie Głównym pojawiło się wielu debiutantów, znalazło się miejsce na animacje i dokument. Od kilku lat można zauważyć odwrót berlińskiego festiwalu od wielkich hollywoodzkich nazwisk. Choć o wiele mniej dzieje się na czerwonych dywanach, prezentowane kino potrafi wzbudzać dyskusje. W ubiegłym roku triumfowała rodzinna opowieść o mierzeniu się z trudami przemian współczesnego świata - "Alcarras" Carli Simon. Produkcje zaprezentowane w tegorocznym Konkursie miały w sobie podobną energię.

Na uwagę zasłużyły "20,000 Species of Bees" Estibaliza Urresola Solagurena i "Totem" Lili Avilés. Pierwszy film to poruszająca opowieść o 8-letnim dziecku, które próbuje zrozumieć swoją tożsamość płciową. To prosty i skromny portret poszukiwań, rodzinnych zależności i strachu przed tym, co nie do końca zrozumiane. Z kolei meksykańska reżyserka przygląda się dziewczynce, która musi zmierzyć się z nadchodzącą stratą. W "Totem" cała rodzina zbiera się, by świętować urodziny chorego na raka ojca z pełną świadomością, że być może to ostatni wspólnie spędzony czas.

W Konkursie Głównym znalazły się też opowieści o prozie życia ("The Shadowless Tower", "The Plough"), odrobina nieoczywistego melodramatu (świetne "Past Lives", "Someday We’ll Tell Each Other Everything", "Ingeborg Bachmann - Journey into the Desert") i historii z kryminalnym zacięciem ("Limbo" i "Till the End of the Night").

Mówiło się też o traumach przeszłości i nie radzeniu sobie z trudnymi emocjami ("Bad Living" i "Manodrome"), a także o dystopijnej wizji przyszłości, w której potęguje się samotność, wyobcowanie i niezrozumienie ("The Survival of Kindness"). Na uwagę zasłużył film Petzolda "Afire", czyli opowieść o umęczonej artystycznej duszy, poszukiwaniu akceptacji i walidacji swoich umiejętności, i "Disco Boy" Giacomo Abbruzzese’a, który opowiedział o młodym Białorusinie zaciągającym się do francuskiej Legii Cudzoziemskiej.

Filmowe perełki

Warto pamiętać też o "Reality" w reżyserii Tiny Satter, będącym adaptacją zapisu przesłuchania Reality Winner przed agentów FBI. Młoda kobieta, pracowniczka NSA, jest odpowiedzialna za ujawnienie tajnych informacji dotyczących wpływów rosyjskich na wybory prezydenckie w USA. Ta kameralna opowieść to aktorski popis Sydney Sweeney znanej z "Euforii" czy "Białego Lotosu". 

Z kolei miłośnicy "body horroru" będą usatysfakcjonowani kolejnym filmem Brandona Cronenberga. Jego "Infinity Pool" to ostra krytyka na współczesne elity i rozprawa o granicach hedonizmu. 

Nagrodzeni

Jury Konkursu Głównego: Kristen Stewart (przewodnicząca), Golshifteh Farahani, Valeska Grisebach, Radu Jude, Francine Maisler, Carla Simón, Johnnie To najważniejszą nagrodę przyznało Nicolasowi Philibertowi za film "On the Adamant". Dokument przedstawia barkę unoszącą się u brzegu Sekwany, na której znajduje się wyjątkowe centrum opieki. Adamant przyjmuje do niego osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne, oferując taki rodzaj leczenia, który daje im możliwość odzyskania sił i dobrego nastroju, a także zbudowania poczucia własnej wartości. Zwycięzca być może nie wykazuje się wyszukaną warstwą formalną i zajmującą narracją, ale dotyka ważnego tematu, który coraz częściej pojawia się w domenie publicznej. 

Srebrny Niedźwiedź Grand Prix powędrował do Christiana Petzolda za "Afire", czyli poruszającą opowieść o artystycznym zagubieniu, a Nagroda Jury została przyznana João Canijo za "Bad Living". 

Jury kontynuowało tradycję o przyznawaniu nagród aktorskich bez podziału na płeć. W ten sposób Srebrny Niedźwiedź za rolę drugoplanową powędrował do Thei Ehre za film "Till the End of the Night", a za pierwszoplanową do debiutującej Sofíi Otero ("20,000 Species of Bees").

Oto laureaci konkursu międzynarodowego Berlinale 2023:  

ZŁOTY NIEDŹWIEDŹ: Nicolas Philibert (reżyser), Céline Loiseau, Gilles Sacuto, Miléna Poylo (producenci) - "On the Adamant"  

GRAND PRIX Christian Petzold - "Afire"   

NAGRODA JURY João Canijo - "Bad Livingr"   

REŻYSERIA Philippe Garrel - "The Plough"     

ROLA GŁÓWNA Sofía Otero - "20.000 species of bees"  

ROLA DRUGOPLANOWA Thea Ehre - "Till the End of the Night"  

SCENARIUSZ Angela Schanelec - "Music"   

WYJĄTKOWY WKŁAD ARTYSTYCZNY Hélène Louvart za zdjęcia do filmu "Disco Boy"     

NAJLEPSZY DEBIUT "Adentro mío estoy bailando" - Leandro Koch, Paloma Schachmann   DEBIUT - WYRÓŻNIENIE "The Bride" - Myriam Uwiragiye Birara   

FILM DOKUMENTALNY "El eco" - Tatiana Huezo