Adam Hanuszkiewicz

Jedna z najbardziej znanych, legendarnych już postaci polskiego teatru. Aktor i reżyser teatralny, współzałożyciel Teatru Telewizji. Twórca wielu kontrowersyjnych przedstawień. Wieloletni dyrektor warszawskich teatrów: Powszechnego, Narodowego i Nowego.

Urodził się 16 czerwca 1924 roku we Lwowie. Jego ojciec walczył w oddziałach generała Józefa Hallera. Matka pochodziła z kupieckiej, lwowskiej rodziny i zajmowała się prowadzeniem najstarszego sklepu we mieście. We Lwowie spędził całe dzieciństwo i młodość, uczęszczając do tamtejszego, męskiego gimnazjum im. Stefana Batorego. Opuścił rodzinne miasto w 1944 roku, wyjeżdżając, już jako młody mąż i ojciec, do Rzeszowa. Tam wstąpił do szkoły aktorskiej i został adeptem w Teatrze imienia Wandy Siemaszkowej. W 1945 roku wyjechał do Jeleniej Góry, gdzie oficjalnie zadebiutował na deskach Teatru Dolnośląskiego w roli Wacława w „Zemście”. W 1946 roku zdał aktorski egzamin eksternistyczny w Łodzi, otrzymując dyplom z wyróżnieniem. Zanim związał się na dłużej z poznańskim Teatrem Polskim (1950-55), występował w Teatrach Dramatycznych w Krakowie i w Teatrze Rozmaitości w Warszawie. W 1951 roku zadebiutował jako reżyser socrealistycznej sztuki „Niespokojna starość” Leonida Rachmanowa na deskach poznańskiego Teatru
Nowego. Był reżyserem-samoukiem. W 1955 roku osiadł na stałe w Warszawie. Wsławił się jako jeden z najważniejszych twórców raczkującego wówczas Teatru Telewizji. Znacząco przyczynił się do rozwoju tej formy telewizyjnej, a w latach 1957-63 piastował stanowisko jej pierwszego naczelnego reżysera.

Po krótkiej współpracy z warszawskim Teatrem Polskim, związał się na dwanaście lat z Teatrem Powszechnym (od 1963 roku również jako dyrektor). To właśnie na deskach Powszechnego zrealizował pierwsze kontrowersyjne przedstawienia (m.in. „Wesela” i „Wyzwolenia” Wyspiańskiego, „Zbrodni i kary” Dostojewskiego, „Lalki” Prusa). Ich innowacyjność polegała na bardzo oryginalnym odczytaniu „klasycznych” tekstów, wzbogacaniu ich o współczesne elementy i obfitym korzystaniu z doświadczeń telewizyjnych. Jednym z najsłynniejszych przedstawień, zrealizowanych na scenie Teatru Powszechnego była adaptacja powieści Romana Bratnego „Kolumbowie. Rocznik 20” (1965). Cieszyło się ono ogromną popularnością wśród widzów – zostało zagrane ok. 250 razy. W 1968 roku został dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie. Ponieważ odbyło się to tuż po zdjęciu z afisza słynnych „Dziadów” i odwołaniu Kazimierza Dejmka z funkcji dyrektora, Hanuszkiewicz nie uniknął podejrzeń o kolaborację z władzami. Funkcję dyrektora piastował aż do 1982
roku. Jego przedstawienia cieszyły się dużym powodzeniem wśród publiczności. Twórca nadal czerpał z doświadczeń nabytych w pracy w telewizji, wykorzystywał w swoich spektaklach elementy kultury masowej, chętnie osadzał sztuki we współczesnym kontekście. Tworzył teatr popularny w dosłownym tego słowa znaczeniu, co u krytyków wzbudzało skrajnie odmienne emocje.

Jako jedne z najważniejszych spektakli w swojej reżyserskiej karierze uważa m.in. wystawiane właśnie na scenie Narodowego sztuki: „Wesele” wg Wyspiańskiego (1974) i „Norwid” wg Cypriana Kamila Norwida (1970). Poza tym wyreżyserował tam m.in. „Makbeta” i „Hamleta” Szekspira, „Antygonę” Sofoklesa, „Pana Tadeusza” i „Dziady część III” Mickiewicza, „Treny” Kochanowskiego, „Trzy siostry” i „Płatonowa” Czechowa, „Braci Karamazow” Dostojewskiego, „Męża i żonę” Fredry oraz „Sen srebrny Salomei”, „Kordiana” i słynną „Balladynę” Słowackiego, z bohaterami jeżdżącymi na motocyklach Hondy. Po odejściu z Narodowego współpracował z różnymi scenami w kraju i zagranicą (w Finlandii i Niemczech). W czasie stanu wojennego przyłączył się do aktorskiego bojkotu telewizji publicznej. W 1989 roku objął stanowisko dyrektora Teatru Nowego w Warszawie, gdzie wystawia głównie polski repertuar, pozostając wierny swojej dawnej idei tworzenia teatru. Mimo ogromnych przemian, jakie dokonały się w międzyczasie w tej dziedzinie sztuki,
pozostał jednym z najbardziej oryginalnych twórców w Polsce. Choć kino nigdy nie było domeną Hanuszkiewicza, ani jako reżysera, ani aktora, ma on w swoim dorobku kilka wartych wspomnienia ról filmowych. Jego debiutem na dużym ekranie była rola Władka w wojennym dramacie „Za wami pójdą inni...” Antoniego Bohdziewicza (1949). W 1961 roku wystąpił aż w dwóch głównych rolach: w psychologiczno-wojennym „Czasie przeszłym” Leonarda Buczkowskiego oraz u boku Ewy Krzyżewskiej w „Zuzannie i chłopcach” Stanisława Możdżeńskiego. Rok później wyreżyserował i wystąpił w jednej z nowelek powstałych w ramach telewizyjnego cyklu „Spóźnieni przechodnie”.

Później pojawiał się na ekranie sporadycznie, raz na kilkanaście lat. Zagrał Romea w politycznym obrazie „Ręce do góry” Jerzego Skolimowskiego (1967), dyrektora teatru w noweli „Literat” Barbary Sass, powstałej w ramach cyklu „Obrazki z życia” (1975) i profesora w szkole teatralnej w „Dekalogu IV” Krzysztofa Kieślowskiego (1988). W 2001 roku wziął udział w „Listach miłosnych” Sławomira Kryńskiego i w ekranizacji „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego, w reżyserii Filipa Bajona, gdzie wcielił się w rolę hrabiego Storzana. W tym samym roku zaliczył też swój debiut serialowy, jako senior rodu Winterów w „Marzeniach do spełnienia” (2001-2002). Ma na swoim koncie, liczone w dziesiątkach, nagrody i odznaczenia za swoją działalność na artystyczną. Począwszy od Złotego Krzyża Zasługi, uhonorowano go m.in.: Medalem KEN, odznakami: „Zasłużony działacz kultury” oraz „Zasłużony dla kultury narodowej”, Komandoriami Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Pięciokrotnie został
laureatem Złotego Ekranu za spektakle telewizyjne. Trzykrotnie nagrodę wręczył mu Przewodniczący d/s Radia i Telewizji, dwa razy otrzymał dyplom (w tym jeden honorowy) Ministra Spraw Zagranicznych za zasługi w propagowaniu polskiej kultury za granicą, dwukrotnie został laureatem Nagrody Państwowej I stopnia (zespołowo i indywidualnie).

Wśród jego nagród znajdują się też m.in.: Superwiktor’96, Srebrna Łódka, Buława Hetmańska, Medal Moniuszkowski, nagroda im. Boya Klubu Krytyki Teatralnej, nagroda miasta stołecznego Warszawy, laury Kaliskich Spotkań Teatralnych i Opolskich Konfrontacji Teatralnych, a także nagroda „Q” przyznawana przez „Qchnię Artystyczną” za „absolutnie rewelacyjne wprowadzenie żywego postmodernizmu do PRL, kiedy jeszcze nikomu się to nie śniło”. W 2002 roku otrzymał statuetkę „Gwiazdy Telewizji Polskiej” za „stworzenie teatru telewizji jako odrębnej kategorii sztuki”. Była to jedna z nagród wręczonych z okazji 50-lecia TVP . W 2008 roku został wyróżniony Nagrodą Honorową Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za całokształt dokonań artystycznych. Jest honorowym obywatelem Jeleniej Góry. Ma tytuł doctora honoris causa Uniwersytelu Opolskiego.