Już po raz 87. Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej (Academy of Motion Picture Arts and Sciences), zwana powszechnie i skrótowo Amerykańską Akademią Filmową przyzna swoje doroczne nagrody. To najważniejsze wydarzenie w świecie kina i najbardziej pożądana przez twórców nagroda filmowa. Na przestrzeni wielu dekad Oscary przeżywały wzloty i upadki. Zawsze jednak wywoływały spore poruszenie, reagowały na wydarzenia dziejące się w świecie kina, kształtowały wyobraźnię widzów, budowały zainteresowanie X muzą.
Oscary honorowały wielkie gwiazdy i odkrywały ich następców. Wiele wyborów było trafnych, sporo chybionych, czasami nagrody trafiały w dobre ręce, czasami mijały się z powszechnym odczuciem. Są wybitni twórcy bez Oscara, są inni z całą ich kolekcją. Oscary budzą emocje od lat, ich laureaci przechodzą do historii, filmy i producenci zyskują marketingowy znak jakości. Na przestrzeni lat Oscarom towarzyszyło wiele fascynujących wydarzeń. Oto ich skrócona historia.
- Najkrótszą w historii ceremonią wręczenia Oscarów była pierwsza, z 1929 roku. Część wieczoru poświęcona rozdaniu nagród trwała zaledwie 15 minut, a listę zwycięzców ogłoszono jakieś trzy miesiące wcześniej.
- Najdłuższa w historii nagród uroczystość odbyła się w 2002 roku. Trwała 4 godziny i 23 minuty.
- Tylko dwa filmy nieme zdobyły Oscara dla najlepszej produkcji roku. Podczas pierwszej ceremonii (1927/28) wygrały "Skrzydła", a w edycji podsumowującej filmy z 2011 roku zwyciężył "Artysta".
- Tylko trzy filmy zwyciężyły w kategoriach Najlepszy Film, Reżyser, Aktor, Aktorka i Scenariusz: "Ich noce" (1934), "Lot nad kukułczym gniazdem" (1975) i "Milczenie owiec" (1991).
"Milczenie Owiec"
- Najmłodszym laureatem Oscara była Shirley Temple, która w 1934 roku w wieku sześciu lat otrzymała Nagrodę Specjalną.
- Pierwszym twórcą, który odmówił przyjęcia Oscara był scenarzysta Dudley Nichols za film "The Informer". Później na podobną decyzję zdobyli się George C. Scott za "Pattona" i Marlon Brando za "Ojca chrzestnego".
"Ojciec Chrzestny"
- Pierwszym obrazem dźwiękowym nagrodzonym Oscarem w kategorii Najlepszy Film była "Melodia Broadwayu" (1928/29).
- Pierwszym filmem nieanglojęzycznym nominowanym w kategorii Najlepszy Film byli francuscy "Towarzysze broni" (1938).
- Tylko dziewięć nieanglojęzycznych filmów otrzymało nominacje do Oscara w kategorii Najlepszy Film. Były to: "Towarzysze broni" (1938), "Z" (1969), "Emigranci" (1972), "Szepty i krzyki" (1973), "Listonosz" (1995), "Życie jest piękne" (1998), "Przyczajony tygrys, ukryty smok" (2000), "Listy z Iwo Jimy" (2006) oraz "Miłość" (2012).
- Jedynie cztery filmy w historii otrzymały Oscara dla najlepszego filmu nie mając nominacji za reżyserię: "Skrzydła" (1927), "Grand Hotel" (1932), "Wożąc Panią Daisy" (1989) oraz "Operacja Argo" (2012).
- Pierwszy w historii laureat Oscara nie wziął udziału w ceremonii wręczenia nagród. Emil Jennings nie pojawił się na uroczystości w sezonie 1927/28 ponieważ postanowił wrócić do swojego domu do Niemiec. Zanim jednak wyjechał, Oscar został mu przekazany.
- Najdłuższe przemówienie za zdobytego Oscara było udziałem Greer Garson, która w 1942 roku zdobyła nagrodę za rolę w "Pani Miniver". Jej przemowa trwała między 5 a 7 minut.
- Henry Fonda musiał czekać aż 41 lat od otrzymania pierwszej nominacji za "Grona gniewu" (1941) do swego ostatecznego triumfu w "Nad złotym stawem" (1982).
- Najdłuższym najlepszym filmem jest "Przeminęło z wiatrem" z 1939 roku (234 minuty), najkrótszym natomiast zwycięzca za rok 1955 - "Marty" (91 minut).
- Następujące osoby były nominowane za grę aktorską, reżyserię i scenariusz do tego samego filmu: Orson Welles ("Obywatel Kane" - 1941), Woody Allen ("Annie Hall" - 1978), Warren Beatty ("Niebiosa mogą poczekać" - 1978 i "Czerwoni" -1981) oraz Roberto Benigni ("Życie jest piękne" - 1998).
Roberto Benigni, "Życie jest piękne"
- Nakręcone w 1939 roku "Przeminęło z wiatrem" to pierwszy kolorowy film nagrodzony Oscarem (ceremonia z 1940 roku) w najważniejszej kategorii. Przez lata kolor jeszcze nie dominował wśród produkcji nagrodzonych Oscarem dla najlepszego filmu. Kolejne kolorowe obrazy to: "Amerykanin w Paryżu" (1951), "Największe widowisko świata" (1952), "W 80 dni dookoła świata" (1956) i "Most na rzece Kwai" (1957)
- Pierwszym zdobywcą Oscara dla najlepszego filmu spoza Hollywood był "Hamlet" (1948), sfinansowany i zrealizowany w Wielkiej Brytanii.
- Zdarzyło się również tak, że jeden aktor otrzymał w tym samym roku dwa Oscary za tę samą rolę. W 1946 roku Harold Russell zdobył Oscara za rolę drugoplanową w filmie "Najlepsze lata naszego życia", nagrodzono go też honorową statuetką za aktorski dorobek życia, w który wpisał także i ten film.
- Najwięcej Oscarów zdobyły filmy: "Ben Hur" (1960), "Titanic" (1998), "Władca Pierścieni: Powrót Króla" (2004). Każdy z nich otrzymał po 11 statuetek. Drugie miejsce zajmuje "West Side Story" z 10 nagrodami.
- Filmami, które zdobyły największą liczbę nominacji są "Wszystko o Ewie" (1950) oraz "Titanic" (1997). Oba filmy otrzymały po 14 nominacji. Pierwszy z nich otrzymał 6 Oscarów, drugi natomiast 11.
- Aktorzy nominowani do Oscara rekordowe cztery razy pod rząd to: Marlon Brando (1951-54) i Al Pacino (1972-75). W tym roku Bradley Cooper otrzymał swoją trzecią nominację do Oscara z rzędu ("Poradnik pozytywnego myślenia", "American Hustle" oraz "Snajper"). Jeśli za rok ponownie zostanie przez Akademię wyróżniony, to dołączy do sławnych poprzedników.
- Tylko kilku laureatów nagrodzono statuetką rok po roku - Josepha L. Mankiewicza za reżyserię i scenariusz "Listów do trzech żon" w 1949 roku i "Wszystkiego o Ewie" w 1950 roku; Alana Menkena w 1991 roku za piosenkę i muzykę do "Pięknej i Bestii", a rok później do "Aladyna". Johna Tolla za zdjęcia do "Wichrów namiętności" oraz "Braveheart". W tym roku dołączyć do tego grona może Emmanuel Lubezki autor zdjęć do zeszłorocznej "Grawitacji" i tegorocznego "Birdmana".
- 1956 rok to pierwsza edycja Oscarów, w których wszystkie produkcje nominowane w kategorii Najlepszy Film były kolorowe.
- Pierwszym zwycięzcą w kategorii Film Nieanglojęzyczny był Federico Fellini, nagrodzony za "La Stradę" (1956). Potem jeszcze trzykrotnie zdobywał on nagrodę Akademii za: "Noce Cabirii" (1957), "8 i pół" (1963 – pokonany "Nóż w wodzie" Polańskiego) oraz "Amarcord" (1974 – pokonany "Potop").
- Pierwszym polskim filmem zgłoszonym do Oscara w kategorii Film Nieanglojęzyczny był "Kanał" Andrzeja Wajdy w 1957 roku.
- Polska kinematografia nigdy nie otrzymała Oscara w kategorii Film Nieanglojęzyczny. Nominacje otrzymały za to: "Nóż w wodzie" (1963), "Faraon" (1966), "Potop" (1974), "Ziemia obiecana" (1975), "Noce i dnie" (1976), "Panny z Wilka" (1979), "Człowiek z żelaza" (1981), "Katyń" (2007), "W ciemności" (2011) oraz w tym roku "Ida". Do dziesięciu razu sztuka?
- Walt Disney ustanowił rekord pod względem liczby otrzymanych Oscarów, zdobywając w sumie 26 statuetek. Pozostaje również odbiorcą największej liczby nagród, wręczonych podczas jednej ceremonii, dzięki czterem statuetkom, które zgarnął w 1953 roku.
- Najczęściej doceniani twórcy podczas jednej ceremonii to Walt Disney wśród panów, który w 1953 roku zdobył Oscary w kategoriach doceniających: pełnometrażowy dokument, krótkometrażowy dokument, krótką animację oraz animacje fabularne. Wśród pań rekord należy do Fran Walsh, która w 2003 roku za "Władcę Pierścieni: Powrót Króla" zdobyła nagrody za najlepszą piosenkę, film i adaptowany scenariusz.
- Najwięcej nominacji w historii posiada również Walt Disney - 64. Z żyjących twórców prowadzi John Williams z 49. Ten pierwszy zdobył także największą liczbę Oscarów - 26. John Williams natomiast 5.
- W kategorii Najlepsza Aktorka najczęściej nominowana była Meryl Streep, która zdobyła trzy Oscary spośród 19 nominacji (15 dla aktorki pierwszoplanowej i 4 dla drugoplanowej). Jej nagrodzone role to: "Sprawa Kramerów" (rola drugoplanowa) oraz "Wybór Zofii" i "Żelazna dama" (role pierwszoplanowe). Katharine Hepburn nominowano 12 razy (zawsze za rolę pierwszoplanową), a statuetką uhonorowano ją czterokrotnie. W tym roku Meryl Streep może zdobyć swojego czwartego Oscara, jednak jej szanse są raczej niewielkie.
- "Nocny kowboj" (1970) to jedyny dozwolony od lat 18 film, jaki zdobył nagrodę Akademii Filmowej dla najlepszego filmu.
- Francis Ford Coppola pozostaje jedyną osobą, która otrzymała 5 nominacji w ciągu jednego roku. W 1974 roku dostał nominację w kategorii Najlepszy Film jako producent "Ojca chrzestnego II" i "Rozmowy", w kategoriach Najlepsza Reżyseria i Najlepszy Scenariusz Adaptowany za "Ojca chrzestnego II" oraz Najlepszy Scenariusz Oryginalny za "Rozmowę".
- Dwa sequele zwyciężył w kategorii Najlepszy Film - były to "Ojciec chrzestny II" (1974) oraz "Władca Pierścieni: Powrót Króla" (2003).
- Jedyną osobą, która zdobyła Oscara za granie osoby płci przeciwnej była Linda Hunt nagrodzona Oscarem za rolę mężczyzny w filmie "Rok niebezpiecznego życia".
- Pierwszego pośmiertnego Oscara za rolę aktorską otrzymał Peter Finch w 1976 roku za "Sieć" (notabene aktor zagrał rolę prezentera, który na ekranie zapowiada swoją śmierć). Pośmiertnie Oscara otrzymał także Heath Ledger za kreację w "Mrocznym rycerzu".
- Pierwszego pośmiertnego Oscara otrzymał Sidney Howard za scenariusz "Przeminęło z wiatrem". James Dean jest jedynym aktorem, który pośmiertnie otrzymał dwie nominacje. Najpierw za "Na wschód od Edenu" (1955), a rok później za "Olbrzyma" (1956).
James Dean
- Zmarły przedwcześnie John Cazale wystąpił jedynie w pięciu filmach, ale wszystkie te produkcje był nominowane lub wygrały Oscara dla najlepszego filmu. Kreacje aktora to: Fredo Corleone w "Ojcu chrzestnym" (1972), Stan w "Rozmowie" (1974), Fredo Corleone w "Ojcu chrzestnym 2" (1974), Salvator "Sal" w "Pieskim popołudniu" (1975) oraz Stanley "Stosh" w "Łowcy jeleni" (1978).
- Niejaki Robert Opal jest jedynym człowiekiem, który pojawił się nago na ceremonii rozdania Oscarów. Kilka lat później został on zastrzelony w San Francisco podczas próby napadu na sex-shop.
- Alfred Hitchcock, King Vidor, Robert Altman i Clarence Brown mimo zdobycia pięciu nominacji do Oscara za reżyserię swoich filmów, nigdy nie otrzymali regulaminowej nagrody.
- Filmem, który najdłużej musiał czekać na Oscara jest "Światła rampy" Charlie Chaplina. Mimo że wyprodukowany został w 1952 roku, zgodnie z regulaminem Akademii o nominacje ubiegać mógł się dopiero po premierze w Los Angeles, która miała miejsce w 1972 roku. Na Oscara (w kategorii Najlepsza Muzyka) musiał więc czekać 20 lat.
- Najkrótszy w historii nagrodzony Oscarem występ ma na swym koncie Judi Dench, uhonorowana w kategorii Najlepsza Aktorka Drugoplanowa w 1998 roku, za niecałe 8 minut obecności na ekranie w roli królowej Elżbiety I ("Zakochany Szekspir" ).
- Najkrótszy występ nagrodzony w kategorii Najlepszy Aktor ma w swoim dorobku Anthony Hopkins w postaci 16-minutowej roli Hannibala Lectera w "Milczeniu owiec" (1991).
- Daniel Day-Lewis jest jedynym aktorem, który zdobył trzy Oscary za główną rolę męską – "Moja lewa stopa", "Aż poleje się krew" i "Lincoln" (w sumie zaś pięć nominacji). Jack Nicholson ma też trzy Oscary aktorskie, ale dwa zdobył za role pierwszoplanowe, a jedną za drugoplanową (w sumie zaś dostał 12 nominacji). Mimo zdobycia 10 nominacji, Laurence Olivier otrzymał tylko jedną statuetkę dla najlepszego aktora. Dziewięciokrotnie nominowany Spencer Tracy wywalczył dwa Oscary.
- Pierwszego aktorskiego Oscara za rolę w filmie nieanglojęzycznym zdobyła Sophia Loren występująca w filmie "Matka i córka". Podobnej sztuki dokonali Roberto Benigni za "Życie jest piękne" oraz Jean Dujardin za "Artystę".
- Kathryn Bigelow to jedyna kobieta nagrodzona Oscarem w kategorii Najlepsza Reżyseria. Inne reżyserki nominowane do tej kategorii to: Lina Wertmuller, "Seven Beauties" (1976), Jane Campion, "Fortepian" (1994), Sofia Coppola, "Między słowami" (2003).
- Trzykrotnie doszło do przełożenia wcześniej planowanej ceremonii wręczenia Oscarów. W 1938 roku z powodu trzęsienia ziemi w Los Angeles, w 1968 roku po zabójstwie Martina Luthera Kinga oraz w 1981 roku po zamachu na Rolanda Reagana.
- Pierwsza telewizyjna relacja z rozdania Oscarów miała miejsce 19 marca 1953 roku. Trzynaście lat później 18 kwietnia 1966 roku przeprowadzono pierwszą telewizyjną relację w kolorze. Obie te uroczystości poprowadził Bob Hope.
- Najwięcej razy gospodarzem ceremonii wręczenia Oscarów był wspomniany Bob Hope. W latach 1939-1977 poprowadził tę uroczystość 18 razy. Billy Crystal gospodarzem był osiem razy. Johnny Carson pełnił tę rolę pięć razy. Jack Lemmon i Whoopi Goldberg po cztery razy bawili publiczność, a David Niven dostąpił zaszczytu trzykrotnie. W tym roku w roli gospodarza debiutuje Neil Patrick Harris.
- Podczas 61. ceremonii wręczenia Oscarów w 1989 zmieniono słynną frazę poprzedzającą wręczenie nagrody. Słynne *"And the winner is..." zastąpiono "And the Oscar goes to...".*
Autor: Krzysztof Spór, dziennikarz filmowy i animator kultury filmowej. Współtwórca, pierwszy i wieloletni redaktor naczelny portalu Stopklatka.pl, z którym zdobył Nagrodę PISF dla najlepszego portalu internetowego o tematyce filmowej. Laureat Nagrody im. Jana Machulskiego za całokształt działań na rzecz polskiego kina niezależnego. Dyrektor artystyczny festiwalu "Lato z Muzami" w Nowogardzie. Współpomysłodawca i jeden z organizatorów Akademii Węży, która corocznie przyznaje nagrody dla nieudanych polskich filmów, w ten sposób zabiegając o poprawę rodzimej kinematografii. Juror krajowych i międzynarodowych festiwali filmowych. Wielbiciel polskiego kina i fantastyki pod każdą postacią. Od lutego 2014 kieruje działem Varia w miesięczniku "Kino". Autor bloga "Spór w kinie" (sporwkinie.blogspot.com)