Podsumowanie Berlinale 2008

**58. Berlinale dobiegło końca. Specjalne dla Internautów WP podsumowuje je nasz wysłannik Michał Chaciński.** Każdy festiwal kończy się nagrodami, niezależnie od tego jak kiepskie były konkursowe filmy. Problemem tegorocznego Berlinale był fakt, że nie było z czego wybierać. W rezultacie ktokolwiek dostałby Złotego Niedźwiedzia , nie zabrakłoby komentatorów uważających, że nagroda jest nieporozumieniem. **[ ]( http://film.wp.pl/podsumowanie-berlinale-2008-6026027923612801g )CZYTAJ DALEJ >>>**[ CZYTAJ DALEJ >>> ]( http://film.wp.pl/podsumowanie-berlinale-2008-6026027923612801g )

Wygrał brazylijski **[ "Oddział elitarny" ]( http://film.wp.pl/elitarni-6029531287388801c )** Jose Padilhi – film tuzinkowy, świetnie zrealizowany, ale nie oferujący nic poza adrenalinowym hajem porządnego widowiska. Nie był to najlepszy film festiwalu i nagroda dla niego potwierdza jak słaby był w tym roku konkurs główny.

Paradoksalnie, ta nagroda nie daje się prosto wyjaśnić sympatią dla politycznych filmów u przewodniczącego jury. "Oddział elitarny" unika bowiem ryzykownych obszarów, zastępując je krwawym widowiskiem.

W drugiej relacji z Berlinale wspominałem, że to świetnie zrealizowany film o specjalnym oddziale służb, brutalnie walczącym z handlarzami narkotyków w slumsach Rio. Warto dodać, że działanie oddziału wynika ze zbliżającej się wizyty papieża Jana Pawła II. Służby oczyszczają slumsy, eliminując potencjalne niebezpieczeństwo zamachu na papieża.

Z miejsca nasuwa się więc poczucie dysonansu celu i środków. Z powodu wizyty papieża dochodzi przecież do bezlitosnych mordów i to w świetle dnia, za przyzwoleniem władz – ba, na ich zamówienie. Ten film mógłby kontrastować polityczne, religijne i społeczne znaczenie wizyty papieża w kraju takim jak Brazylia. Tymczasem ucieka od drażliwych pytań. Wizyta papieża jest tylko scenariuszowym pomysłem na zawiązanie akcji. Żaden z bohaterów, żaden z twórców, nie przejmuje się konsekwencjami faktu, że chodzi właśnie o wizytę papieża.

Dodam jednak, że ze Złotego Niedźwiedzia dla "Oddziału elitarnego" może w tym roku wyniknąć jeden zasadniczy plus: ten film można pokazać każdemu widzowi wszędzie na świecie i liczyć, że przynajmniej obejrzy go z zainteresowaniem. Wielkich dyskusji po nim prowadzić się nie będzie, ale w kontekście nagród z ostatnich lat, po których nagrodzonych filmów nie oglądał później pies z kulawą nogą, może jest w tym jakiś pomysł na dotarcie ze Złotym Niedźwiedziem do widzów na świecie.

Bardziej niż główna nagroda dla Padilhy, zrozumiałe są dla mnie Srebrne Lwy dla dokumentalnego filmu Errola Morrisa "Standard Operating Procedure". Po pierwsze, to film polityczny, czyli dopasowany i do profilu Berlinale jako tradycyjnie najbardziej rozpolitykowanego spośród wielkich festiwali, i do zainteresowań szefa jury. Po drugie, mimo oczywistych wniosków, film Morrisa daje przynajmniej trochę materiału do przemyślenia i między wierszami przemyca sporo ważnych pytań.

Żadne nie było dla mnie nowe i miałem wręcz wrażenie, że tym razem Morris pyta jakby ostrożniej i bojaźliwiej, niż zwykle. Ale niech będzie, że jego film spełniał przynajmniej swoją funkcję, czyli dał widzowi w jednym miejscu w miarę kompletny punkt widzenia na zdarzenia z Abu Ghraib. Nagrodę dla tego filmu zrzucam na karb potrzeby podkreślenia politycznych korzeni Berlinale i boli mnie ona mniej niż główna nagroda (m.in. dlatego, że Morrisowi za dotychczasowy dorobek dałbym wszystkie filmowe nagrody świata).

Kontrowersji nie wzbudzają natomiast pozostałe nagrody. Najlepszy reżyser według jury to Paul Thomas Anderson, który nakręcił najlepszy moim zdaniem film festiwalu, "Aż poleje się krew".

Sally Hawkins (najlepsza rola kobieca) zagrała w "Happy-Go-Lucky" trudną rolę i z prostej postaci zrobiła kogoś wiarygodnego. Wolałbym nagrodę dla Kristin Scott-Thomas za świetnie zagraną i jeszcze trudniejszą rolę w "Kocham cię od tak dawna", ale Hawkins też potrafię przyklasnąć.

Reza Najie (najlepsza rola męska) jest sercem "Piosenki wróbla" Majida Majidiego i bez dwóch zdań także zasługiwał na wyróżnienie, choć nie wiem, jak porównywać jego subtelna rolę do wybuchowego popisu Daniela Day-Lewisa w filmie P.T. Andersona. Nagroda krytyków FIPRESCI trafiła do "Jeziora Tahoe" i słusznie, bo był to jeden z niewielu filmów, które warto było zobaczyć. Inna sprawa, że rozstrzał tych wszystkich nagród potwierdza brak faworytów. Ot, dla każdego coś miłego.

Pozostaje pytanie dlaczego tegoroczny konkurs był na tak słabym poziomie. **Po pierwsze**, obawiam się, że szef festiwalu tym razem przejechał się na układach politycznych. Skoro wiadomo, że co roku w konkursie musi pojawić się co najmniej po jednym filmie z ważnych kinematografii europejskich, od Włochów, przez Francuzów, po Brytyjczyków, to wiadomo także, że do konkursu głównego nie trafią najlepsze zgłoszone do festiwalu filmy, tylko te, na które jest wystarczająco dużo miejsca po wprowadzeniu seansów obowiązkowych.

**Po drugie**, wielokrotnie miałem wrażenie, że filmowcy zbyt mocno wzięli sobie do serca dzisiejszą kiepską sytuację rynkową większości filmów kinowych (rzadko który z prezentowanych w konkursie ma szanse znaleźć większą widownię kinową). Zamiast kręcić najlepszy film, na jaki ich stać, realizują je tak, żeby dopasować się do największego rynku, czyli rynku telewizyjnego.

A opowieść prezentowana w telewizji w godzinach dobrej oglądalności zmusza do rezygnacji z mocniejszych środków wyrazu, ale i do sięgnięcia po język dominujący w telewizji. Na tym właśnie polegał zasadniczy problem większości filmów: pretendowały do miana dramatu, posługując się językiem melodramatu.

W czym różnica? Melodramat sztucznie podkreśla wagę przedstawianych problemów – muzyką, nadekspresyjną grą aktorską itd., nie podbudowując historii pełnokrwistymi bohaterami. Automatycznie czuje się, że ktoś rozgrywa dla nas dramat udawany, nie prawdziwy – tak jak w telenoweli. Aż tak przesiąknęliśmy jej konwencją? Na to wygląda.

**Po trzecie** dodać trzeba, że każdy festiwal gra z tego, co dostał w nutach. Może akurat w tym momencie nie było nic lepszego do zaprezentowania?

Jakoś nie chce mi się w to wierzyć, bo widziałem poza konkursem kilka bardzo dobrych filmów i wiem, że odrzucono je po zgłoszeniu do głównego konkursu (np. "Blind Date" Stanleya Tucciego). Ale to oczywiście spojrzenie subiektywne.

Może zdaniem szefa festiwalu, Dietera Kosslicka, faktycznie wybrał tak, że lepiej się nie dało i stan kina światowego na danych kilka miesięcy (między Wenecją a Cannes) jest tak słaby.

Wreszcie po czwarte, Berlinale pozostaje niestety festiwalem bez tożsamości. Kiedyś tradycyjnie uchodził za festiwal najbardziej polityczny. Dzisiaj wygrywa na nim polityczna poprawność.

Nawet filmy, które z racji tematu powinny być kijem wkładanym w mrowisko, okazywały się tak ostrożne, że aż pozbawione zębów. Na co komu letni festiwal? To pytanie, na które Berlinale najwyraźniej nadal sobie nie odpowiedziało. Oby ten kiepski rok uświadomił Kosslickowi, że trzeba na nie odpowiedzieć przed edycja przyszłoroczną.

Na szczęście poza głównym konkursem, każdy z uczestników ma swoje Berlinale, bo na festiwalu od godziny 17.00 można już oglądać dowolnie wybrane tytuły z przeglądów dodatkowych. Ta część udała mi się w tym roku bez porównania lepiej, niż konkurs główny.

Skoro mamy dobę internetu i dowolny tytuł można z czasem kupić przez sieć z dostawą pod własne drzwi, proponuję garść najlepszych filmów festiwalu (w moim oczywiście odbiorze), nie przejmując się tym, czy ktoś z dystrybutorów sprowadzi je do polskich kin. Obok opisanych wcześniej filmów niech będą przewodnikiem co z tegorocznego Berlinale na pewno warto wytropić.

"My Winnipeg" reż. Guy Maddin. Kanadyjski dziwak prezentuje swój pierwszy dokument. To opowieść o Winnipeg złożona ze wspomnień i z fantazji reżysera: historia jego ulubionej hali hokejowej, stos teorii o charakterze mieszkańców, garść wydarzeń z historii, dziwne ciekawostki z obowiązującego lokalnie prawa (np. zakaz pobytu bezdomnych na ulicy – w Winnipeg koczują oni na dachach domów) itd.

Jak zawsze u Maddina, ma się tu wrażenie obcowania z niepowtarzalnym spojrzeniem, z dziwacznymi środkami filmowymi, z przemieszaniem tego, co znamy z kina niemego, dokumentalnego, z rozbuchaną kreacją raz rodem z awangardy, innym razem z teledysku. Wybuchowa mieszanka dla wszystkich, którzy szukają czegoś nowego. Maddin należy dzisiaj do największych oryginałów kina.

**"United Red Army", reż. Koji Wakamatsu.** Japoński reżyser spoza głównego nurtu kina (pisałem o nim w pierwszej relacji z Berlinale) nakręcił film o japońskim odłamie Frakcji Czerwonej Armii. Dokładniej: o zdarzeniach z 1972 roku z udziałem pewnej grupy japońskiego RAF. Najpierw w górskim obozie militarnym doszło wówczas do szeregu zgonów, później niedobitki grupy stoczyły regularną bitwę z policją w górskim pensjonacie.

Pierwsza godzina filmu to porażka reżyserska – niskobudżetowa próba imitowania w kilka osób wydarzeń masowych, podkręcana materiałem dokumentalnym dodatkowo obnażającym niedociągnięcia realizacyjne. Ale dalszy ciąg filmu jest znakomity.

Środkowa część, pobyt na obozie w górach, to praktycznie historia komunizmu ujęta w ciągu kilkudziesięciu minut: od rewolucyjnej euforii, przez starcia frakcji w walce o władzę, po jedynowładztwo nieomylnego wodza wymuszającego na członkach obozu ciągłą "samokrytykę" i jednocześnie nigdy nie definiującego czym ma ona być. Dalej są tortury, wyroki śmierci i wszechobecna podejrzliwość – wszystko zrealizowane w jednym dużym baraku w górach, w grupie około 25 osób.

Wakamatsu świetnie utrzymuje duszną atmosferę i podkręca śrubę terroru, aż do absurdalnych sekwencji, w których jedna z uczestniczek obozu zmuszona jest do samokrytyki poprzez zakatowanie się na śmierć. Świetna jest też trzecia część filmu. To coś na kształt kina akcji – oblężenie domku w górach przedstawione z punktu widzenia piątki niedobitków RAF. Mimo, że Wakamatsu przyjaźnił się z częścią bohaterów (znał m.in. dziewczynę, która sama się zakatowała), film jest dziwnie uczciwy w prezentacji RAF. Nie zdradza wielkiej sympatii, ani antypatii. Pokazuje po prostu chłodnym okiem grupkę idealistycznych 20-latków, którzy nie przewidzieli konsekwencji własnych działań.

Niespodzianką końca festiwalu był dla mnie zignorowany przez jury francuski film "Kocham cię od tak dawna". Główna bohaterka (Kristin Scott-Thomas) przyjeżdża zamieszkać na jakiś czas z siostrą, dopóki nie znajdzie pracy i nowego lokum. Szybko dowiadujemy się, ze wyszła po 15 latach z więzienia, gdzie trafiła za morderstwo swojego 6-letniego syna. Jest zrezygnowana, małomówna, wiadomo, że nosi jakąś tajemnicę (poznamy ją przed końcem seansu). W filmie przez kawał czasu nie dzieje się pozornie nic, a jednak trudno oderwać wzrok od ekranu.

Scott-Thomas pierwszorzędnie gra studium cichej rezygnacji, nie odwołując się przy tym do oczywistych środków w stylu "teraz jestem zdołowana". Czuje się, że i ona i reżyser rozumieją czym jest samotność z wyboru – rozumieją stan, w którym samotność wynika nie z braku zrozumienia przez innych, ale z braku potrzeby poszukiwania tego zrozumienia (bo cóż to zmieni w przeszłych zdarzeniach?). Choć film jest debiutem, sprawia wrażenie roboty doświadczonego reżysera dramatów. Po "Kocham cię od tak dawna" dopisuję jego reżysera, Philippe Claudela, do listy nadziei europejskiego kina dla dorosłego, dojrzałego widza.

W 1972 roku Klaus Kinski zagrał na scenie w monodramie „Jezus Chrystus Zbawiciel”. Tekst składał się w znaczącej części z cytatów z Biblii. Część widowni przyszła z góry nastawiona do Kinskiego negatywnie i szukała zaczepki.

Zaczął się dziwaczny spektakl, w którym Kinski oskarżający widownię słowami Jezusa, został przez widzów odrzucony niczym Jezus przez faryzeuszy. Sam Kinski jest oczywiście, jak zawsze, jednocześnie kabotynem (widać, że identyfikuje się z postacią nieco za mocno), tricksterem (świadomie prowokuje), szaleńcem i geniuszem aktorskim. Film jest zrealizowany spartańsko. Długie, jednostajne ujęcia powinny szybko nużyć.

Tymczasem twarz i głos Kinskiego hipnotyzują. Nie sposób oderwać wzroku od ekranu, na którym sztuka i życie mieszają się w jakiejś dziwacznej mieszance, która mówi nam jednocześnie o Kinskim jako człowieku i aktorze, o rewolucyjnej retoryce Jezusa, o psychologii tłumu. Niesłychane przeżycie. **Swoją drogą może to też świadczy o jakości filmów na tegorocznym festiwalu: po 40 seansach wracam do domu z obrazem Klausa Kinskiego z występu sprzed prawie 40 lat.**