Helena Modrzejewska

Jedna z największych polskich aktorek teatralnych, legendarna postać światowych scen teatralnych XIX wieku.

Urodziła się 12 października 1840 roku w Krakowie jako nieślubna córka wdowy po zamożnym kupcu - Józefy Blendowej. Przyrodni bracia przyszłej gwiazdy byli aktorami. Zaczynała karierę od gry w prowincjonalnych teatrach galicyjskich, już na początku kariery przyjmując pseudonim artystyczny: Modrzejewska. W starcie pomagał jej ówczesny partner życiowy i późniejszy ojciec syna, Rudolfa – aktor Gustaw Zimajer. Ich związek owiany był atmosferą skandalu (Zimajer był w separacji z żoną).

Pierwszy ważny występ w karierze aktorki, miał miejsce we Lwowie w 1862 roku. Mimo, że zachwyciła nim publiczność i krytykę, otrzymała angaż w tamtejszym teatrze, i właśnie tam po raz pierwszy grała w sztuce Słowackiego, małe doświadczenie zawodowe dyskwalifikowało ją jako pretendentkę do poważniejszych ról. Dlatego zdecydowała się opuścić Lwów. Próbowała dostać się do teatru wiedeńskiego, lecz tu z kolei przeszkodziła jej słaba znajomość niemieckiego.

* Chętnie została za to przyjęta w Krakowie, gdzie od 1865 roku zachwycała widzów swoim talentem.* Teatr krakowski, wówczas pod skrzydłami Stanisława Koźmiana stanowił w tamtych latach miejsce szczególnie tętniące życiem. Modrzejewska zagrała tam m.in. Amalię w „Zbójcach” (1866) Schillera, rok później – Ofelię w „Hamlecie” (1867) i „Adriannę Lecouvreur” w sztuce Eugeniusza Scribe'a i Ernesta Legouve'a. W ciągu czterech lat spędzonych w Krakowie rozwinęła warsztat, wypracowując jednocześnie swój indywidualny styl gry, dzięki któremu już wkrótce podbiła publiczność polską i zagraniczną.

W 1868 roku, znana już z nazwiska i owiana dobrą sławą, debiutowała w Warszawie fantastyczną rolą Adrianny Lecouvreur w Teatrze Wielkim, która z miejsca przyniosła jej kontrakt z Warszawskimi Teatrami Rządowymi. Została pierwszą aktorką dramatu i komedii i osiągnęła status gwiazdy.

Zasłynęła nie tylko dzięki doskonałym kreacjom, ale też jako bohaterka narodowa, forsująca – mimo oporów cenzury – dramaty Słowackiego, jak również uwielbianego przez nią Szekspira. To dzięki niej w 1871 roku wystawiono w Warszawie „Hamleta” (z Modrzejewską jako Ofelią), a w 1872 - „Marię Stuart” Słowackiego (główna rola). Ponadto zagrała m.in. Anielę w „Ślubach panieńskich” (1871), Desdemonę w „Otellu” (1873) i Beatrice w „Wiele hałasu o nic” (1876) Szekspira.

Jako gwiazda o statusie wybitnej aktorki polskiej i jednej z najwybitniejszych w Europie, w 1876 roku wyjechała do Stanów Zjednoczonych. W większej grupie emigrantów z Polski znajdował się m.in. Henryk Sienkiewicz.

Po intensywnej nauce języka, w 1877 roku debiutowała - jako Helena Modjeska - na deskach California Theatre w San Francisco. Po raz kolejny rewelacyjna rola Adrianny Lecouvreur przyniosła jej szczęście. Sienkiewicz pisał o występie koleżanki – „wzięcie szturmem Ameryki”. Krytycy podkreślali spokój i opanowanie, jednocześnie połączone z niezwykłą siłą wewnętrzną, jako największe atuty gry Modrzejewskiej. Swoją grą potrafiła „wbić” w fotel publiczność, co zawdzięczała niewątpliwie niezwykłej charyzmie, ale też konsekwentnej pracy nad głosem, ciałem, warsztatem.

Jesienią 1877 roku Modrzejewska wyruszyła w swoje pierwsze amerykańskie tournée, występując m.in. w Nowym Jorku, Filadelfii, Bostonie, Waszyngtonie. W 1880 roku po raz pierwszy pojechała na występy do Wielkiej Brytanii, gdzie była przyjmowana z aplauzem. Często występowała też gościnnie w kraju. Dziewięciokrotnie odwiedziła Kraków, sześć razy była we Lwowie, cztery razy w Warszawie, występowała też w Poznaniu, Tarnowie, Łodzi, Lublinie i Stanisławowie.

W jej repertuarze znalazło się w sumie 260 ról – do najbardziej znanych, prócz wymienionych wcześniej, doszły m.in. dwie kolejne kreacje Szekspirowskie – Lady Makbet i Julii.

W 1883 roku przyjęła amerykańskie obywatelstwo. W 1893 roku, wygłaszając odczyt na World’s Fair Auxiliary Congress w Chicago, przedstawiła sytuację kobiet pod zaborami rosyjskimi i pruskimi. Jej otwarcie krytyczny stosunek wobec rządu rosyjskiego wyrażony w przemówieniu poskutkował wydaniem ukazu carskiego zakazującego jej wjazdu na terytorium rosyjskie.
,br> Ostatnia wizyta wielkiej aktorki w Polsce miała miejsce na przełomie roku 1902/1903. 2 maja 1905 miał miejsce jubileuszowy występ Modrzejewskiej w Nowym Jorku. Później odbywa jeszcze dwuletnie tournée i postanawia zakończyć wspaniałą karierę aktorską, od tej pory dając jedynie sporadyczne, charytatywne występy.

Zmarła w Kalifornii 8 kwietnia 1909 roku. Jej pogrzeb odbył się w Los Angeles, a szczątki zostały przetransportowane na Cmentarz Rakowicki w Krakowie i złożone w grobie matki. W 1989 roku Jan Łomnicki zrealizował odcinkowy film TV oparty na biografii aktorki, zatytułowany „Modrzejewska”. W roli głównej wystąpiła Krystyna Janda. Aktorka napisała pamiętniki, zatytułowane „Wspomnienia i wrażenia”.