Milos Forman

Wybitny reżyser, najbardziej znany twórca czeski, który odniósł ogromny sukces za oceanem, twórca „Lotu nad kukułczym gniazdem” i „Amadeusza”.

Urodził się 18 lutego w 1932 roku w miejscowości Cáslav w ówczesnej Czechosłowacji (dzisiejsze Czechy). Jego rodzice zginęli w obozach koncentracyjnych (matka w Oświęcimiu, ojciec w Buchenwaldzie), w związku z czym wychowany został przez krewnych. W wieku szkolnym miał okazję poznać się z Vaclavem Havlem i Jerzym Skolimowskim.

Studiował scenopisarstwo w słynnej praskiej szkole FAMU. W 1960 roku był asystentem Alféda Radoka przy realizacji projektu „Laterna magica”. Pierwszy samodzielny film – średniometrażowy „Konkurs” nakręcił w 1961 roku, rejestrując na sposób dokumentalny przesłuchanie kandydatów do musicalu (pomysł był fikcją).

Debiutem pełnometrażowym Formana był „Czarny Piotruś” (1963, Grand Prix w Locarno), będący adaptacją powieści J. Papouška. To według scenariuszy tego pisarza powstały dwa kolejne filmy: „Miłość blondynki” (1965) i „Pali się, moja panno” (1967). Pierwsze dzieła Formana łączy podobieństwo formalne (fabularna narracja i dokumentalny zapis) i tematyczne (historie ludzi bezowocnie próbujących sprostać wymogom zasad narzuconych im przez obowiązujący system). Charakteryzują się typowym dla kina czeskiego w ogóle, groteskowym komizmem, obnażającym ludzkie wady i słabości, jednocześnie odnosząc się do nich ze sporą dawką ciepłego i przyjaznego, dalekiego od sarkazmu typu humoru.

W 1968 roku reżyser wyjechał do USA, bieg historii sprawił zaś, że do kraju nie wrócił (radziecka interwencja w Czechosłowacji).* Pierwszym filmem na obczyźnie był utrzymany jeszcze w konwencji poprzednich dzieł „Odlot” (1971, nominacja do BAFTA za reżyserię i współscenariusz, Nagroda Jury w Cannes)*, który nie zyskał sympatii amerykańskiej krytyki, ani widzów, co wpędziło twórcę w psychiczny kryzys.

Jednak już 4 lata później, dzięki fenomenalnej adaptacji powieści Kena Kesseya „Lot nad kukułczym gniazdem” (1975) osiągnął sukces tak ogromny, że dzięki temu jednemu dziełu trafił do czołówki największych twórców kinematografii światowej. Forman otrzymał Oscara, Złoty Glob i BAFTA za reżyserię, sam film zaś obsypany był nagrodami w innych kategoriach (jest jednym z nielicznych obrazów uhonorowanych 5 najważniejszymi Oscarami, 6 nagrodami BAFTA, 6 Złotymi Globami).

W 1979 roku zrealizował znaną adaptację Broadwayowskiego musicalu „Hair”, podejmującego temat hipisowskiej kontestacji, w 1981 – kostiumową adaptację powieści Doctorowa „Ragtime” (nominacja do Złotego Globu za reżyserię), zaś w 1984 roku kolejne arcydzieło w postaci „Amadeusza” (adaptacja sztuki Petera Schaffera).

Film przyniósł Formanowi kolejnego Oscara za reżyserię (w sumie otrzymał 8 statuetek), Złoty Glob za reżyserię i najlepszy film (w sumie 4 statuetki) oraz nominację do BAFTA za najlepszy film. Warto zaznaczyć, że zdjęcia do filmu częściowo kręcone były w Pradze, do której reżyser mógł powrócić po raz pierwszy od wyjazdu w 1968 roku.

Pięć lat później zrealizował kolejną adaptację literatury, kostiumowy film „Valmont” (1989), a dopiero 7 lat potem – „Skandalistę Larry Flinta” (1996), historię opartą na biografii redaktora i pomysłodawcy pisma pornograficznego „Hustler”. Film otrzymał Złotego Niedźwiedzia w Berlinie, Forman za reżyserię tego obrazu otrzymał Złoty Glob oraz nominację do Oscara. W tym samym roku otrzymał też Europejską Nagrodę Filmową za znaczący wkład reżysera – jako Europejczyka - w światowe kino.

Kolejnego Niedźwiedzia w Berlinie (tym razem Srebrnego za reżyserię) zebrał za realizację filmowego portretu komika, Andy’ego Kauffmana, zatytułowanego „Człowiek z księżyca” (1999).

Sporadycznie pojawia się w niewielkich rolach jako aktor. W 2000 roku wystąpił m.in. w debiucie reżyserskim Edwarda Hortona „Zakazany owoc”. Ostatnim projektem twórcy był kostiumowy film „Duchy Goyi” (2007), gdzie po raz kolejny - po Mozarcie, Kauffmanie i Flyncie sięgnął do biografii autentycznej postaci historycznej.

Milos Forman był trzykrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Jana Brejchová (1958 - 1962, rozwód), drugą Vera Kresadlová (1964 - 1999, rozwód), z którą ma bliźniaków: Mateja i Petra (ur. 23.08.1964). Trzecia żona to Martina Zborilova (od 28.11.1999), z którą ma dwóch synów: Andrew i Jamesa.