TOP 10: Filmy antykatolickie - obrazy krytykujące Kościół

Krytyka Kościoła katolickiego pojawia się filmach nader często. Nie trzeba oczywiście mówić, że produkcje tego typu niemal zawsze wywołują skandale i stają się obiektem publicznej debaty. Dla wielu widzów filmy antykatolickie (bądź też antykościelne) są przykładem taniej prowokacji, mającej na celu narobić wokół samego reżysera i jego dzieła chwilowego szumu. Nie brak jednak głosów poparcia dla filmów, które w opinii niemałej części odbiorców przełamują sferę tabu i bez ogródek ukazują wewnętrzne zepsucie instytucji Kościoła.

Do polskich kin trafił właśnie nominowany do Oscara obraz Toma McCarthy’ego "Spotlight" opowiadający o pedofilskim skandalu wśród księży odkrytym przez nowojorskich dziennikarzy. Film, mimo ukazania Kościoła w zdecydowanie złym świetle, spotkał się z aprobatą przedstawicieli Watykanu. Jak zatem widać, produkcja godząca w wizerunek Kościoła, nie zawsze musi spotkać się z jego publicznym sprzeciwem. Jakie inne głośne filmy krytykowały lub stawiały Kościół katolicki w złym świetle? Czy ich premiery zawsze wywoływały skandale?

„Siostry magdalenki” w reżyserii Petera Mullana to przykład obrazu, który niemal natychmiast po swojej premierze wywołał ogromny skandal. Urażeni produkcją poczuli się przede wszystkim przedstawiciele Kościoła, którzy uznali film za prowokacyjny i stronniczy. „Siostry magdalenki” ulokowały się na drugim miejscu zestawienia najbardziej antykatolickich produkcji w historii kina stworzonego przez magazyn "Faith&Family". W rolach głównych wystąpiły Geraldine McEwan, Nora-Jane Noone i Anne-Marie Duff.

Akcja „Sióstr magdalenek” rozgrywa się w Irlandii w latach 60. XX wieku i skupia się głównie na trzech młodych kobietach, osadzonych w specjalnym azylu prowadzonym przez tytułowe siostry zakonne. Bohaterki zostają umieszczone w zakładzie po uznaniu je za „upadłe”. Film ukazuje drastyczne sceny wykorzystywania kobiet do ciężkiej pracy, z której zyski w całości wpływały na konto klasztoru. Każda próba sprzeciwu lub nieposłuszeństwa jednoznaczna była z okrutnymi karami. „Siostry magdalenki” oparte są na relacjach kobiet, które w rzeczywistości zamieszkiwały tego typu azyle. Według Mary-Jo McDonagh – jednej z ofiar praktyk sióstr – ukazane w filmie zdarzenia nie oddają w pełni tragedii kobiet, które przeżyły piekło w murach zakonu.

Przed oburzeniem ze strony Kościoła i części historyków nie ustrzegł się słynny film Jeana-Jacques'a Annauda – „Imię Róży”. Oparta na prozie Umberto Eco produkcja została skrytykowana za fałszywe przedstawienie obrazu średniowiecznego Watykanu. Film dość stronniczo ukazuje Kościół jako instytucję bezduszną, nieczułą na ludzkie potrzeby i dodatkowo pławiącej się w luksusach.

„Imię Róży” przenosi widza do roku 1327. Dwóch franciszkanów – William z Baskerville (Sean Connery) i jego uczeń Adso z Melku (Christian Slater) przybywa do opactwa benedyktyńskiego w celu wyjaśnienia tajemniczej śmierci jednego z zakonników. W trakcie pobytu gości dochodzi do kolejnych niewyjaśnionych śmierci, co w uznaniu mieszkańców klasztoru oznacza spełnienie się apokalipsy. W międzyczasie do zakonu przybywają przedstawiciele Watykanu. Ich celem jest przeprowadzenie debaty z benedyktynami na temat ubóstwa Chrystusa i obecnych praktyk Kościoła. Tymczasem William i Adson odkrywają, że rozwiązanie zagadki tajemniczych śmierci kryje się w strzeżonej bibliotece klasztoru.

Pedro Almodóvar słynie z tego, że porusza w swoich filmach tematy niewygodne i dyskusyjne. Do grona najbardziej kontrowersyjnych obrazów hiszpańskiego reżysera z pewnością należy zaliczyć „Złe wychowanie”, traktujące o problemie molestowania seksualnego dzieci przez księży. Mimo swojej problematycznej tematyki, film przypadł do gustu krytyce. Produkcja ta przeszła do historii jako pierwszy hiszpański obraz otwierający Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes (2004).

„Złe wychowanie” to opowieść o homoseksualnym reżyserze Enrique (Fele Martínez) i jego przyjacielu z czasów dzieciństwa – Ignacio (Gael García Bernal). Obaj bohaterowie uczęszczali w przeszłości do tej samej katolickiej szkoły, a ich początkowa przyjaźń przerodziła się z czasem w fascynację erotyczną. Ignacio i Enrique spotykają się po latach. Ten pierwszy składa reżyserowi wizytę i przedstawia mu gotowy scenariusz na film. Okazuje się, że tekst dotyczy autentycznych wydarzeń, opisujących akty molestowania seksualnego małego Ignacio przez szkolnego księdza Manolo (Daniel Giménez Cacho). Enrique godzi się na rozpoczęcie produkcji. Główna rola w filmie przypada samemu Ignacio.

Niewygodne dla Kościoła katolickiego fakty zostały ukazane także w nominowanej do Oscara „Tajemnicy Filomeny”. Film Stephena Frearsa jest kolejnym przykładem obrazu opisującego okrutne praktyki irlandzkich sióstr zakonnych, rzekomo „opiekujących” się młodymi dziewczynami, które w swym najbliższym środowisku zostały uznane za „upadłe” lub „zhańbione”. W przeciwieństwie jednak do „Sióstr magdalenek”, „Tajemnica Filomeny” nie sili się na kontrowersje i podchodzi do tematu w delikatny sposób. W rolach głównych filmu wystąpili Judi Dench oraz Steve Coogan.

Brytyjski dziennikarz Martin Sixsmith pomaga Filomenie Lee odnaleźć syna, którego przed wieloma laty, zaraz po urodzeniu, siostry zakonne oddały do adopcji. Tytułowa bohaterka ujawnia żurnaliście długo skrywany sekret okrutnego życia w klasztorze. Dziennikarskie śledztwo Sixsmitha ujawnia, że zakonnice sprzedał chłopca do Stanów Zjednoczonych.

Temat molestowania seksualnego dzieci przez księży pojawił się również w filmie Johna N. Smitha – „Chłopcy od świętego Wincentego”. W rolach głównych produkcji zagrali Henry Czerny oraz Aidan Devine.

„Chłopcy od świętego Wincentego” są przejmującą i dramatyczną historią podopiecznych sierocińca pod wezwaniem świętego Wincentego, którzy stali się ofiarami molestowania ze strony duchownego Brata Lovina. Mężczyzna nie potrafi zapanować nad swoim niezdrowym pociągiem fizycznym do nieletnich wychowanków. Pedofil nie przejmuje się faktem wyrządzania dzieciom ogromnej krzywdy, a z czasem zaczyna motywować swoje zachowania biblijnymi cytatami.

Za jeden z najbardziej antykościelnych i antykatolickich filmów w historii zgodnie uznaje się „Czekoladę” Lasse Hallströma. Największym zarzutem wobec tej produkcji jest ukazanie przez reżysera Kościoła, jako despotycznej i represyjnej siły.

„Czekolada” przedstawia losy Vianne Rocher (Juliette Binoche) oraz jej ośmioletniej córki, Anouk. Bohaterki przybywają w roku 1960 do małego francuskiego miasteczka i początkowo zostają miło powitane przez burmistrza Hrabię de Reynauda (Alfred Molina). Vianne postanawia otworzyć sklep z wyrabianymi przez siebie wyrobami czekoladowymi. Niezwykły smak łakoci szybko przypada do gustu mieszkańcom. Gdy okazuje się, że Anouk jest nieślubnym dzieckiem kobiety, burmistrz zaczyna mniej życzliwie spoglądać na Vianne. Miarka przebiera się, gdy produkty bohaterki są kupowane przez mieszkańców również w trakcie Wielkiego Postu. Hrabia de Reynaud we współpracy z miejscowym proboszczem zaczyna utrudniać życie Vianne. Wszystko po to, by zmusić kobietę do opuszczenia miasteczka.

Despotyzm i wyniszczający wpływ Kościoła na losy państwa zostały ukazane natomiast w filmie Shekhara Kapua – „Elizabeth”. Ta biograficzna produkcja bez ogródek przedstawia widzowi średniowieczny terror, jaki zgotowali swoim przeciwnikom angielscy przedstawiciele kościelni. W rolę tytułowej Elizabeth zagrała fenomenalna Cate Blanchett. Film został uhonorowany w roku 1999 Oscarem za najlepszą charakteryzację, a także Złotym Globem za najlepszą żeńską rolę pierwszoplanową.

„Elizabeth” jest biograficzną opowieścią o królowej Anglii – Elżbiecie I. Zanim monarchini wstąpiła na tron, państwem rządziła jej siostra Maria. Za jej rządów w kraju ponownie został wprowadzony katolicyzm. Anglia każdego dnia pogrąża się w chaosie – na dworze roi się od konspiratorów i opozycjonistów. Gdy Maria umiera, na tron wstępuje Elżbieta, nie ukrywająca swojej sympatii odo protestantów. Nowa władczyni będzie musiała uporać się z wieloma przeciwnikami, zanim ponownie wprowadzi w kraju ład i porządek.

Nie ma chyba drugiego takiego filmu, który wywołałby u przedstawicieli kościoła większe oburzenie. Skandalizujące „Diabły” Kena Russela zostały skrytykowanie nie tylko za swój antykościelny wydźwięk, ale również za propagowanie przemocy i wynaturzonych scen erotycznych. W wielu krajach „Diabły” zostały oznaczone najbardziej restrykcyjnymi symbolami cenzorskimi, które przysługiwały m.in. produkcjom pornograficznym. Choć dziś w różnych kręgach film uznaje się za kultowy, wciąż wywołuje on u krytyków skrajne emocje.

„Diabły” to historia księdza Urbaina Grandiera, który próbuje odnaleźć Boga w cielesnych doznaniach. Bohater wielokrotnie łamie celibat, jest ojcem gromadki dzieci i żyje w wiecznej rozpuście. Gdy Grandier postanawia ożenić się ze swoją kochanką Madeline – przeciwnicy poczynań księdza rozpoczynają robić wszystko, by mężczyzna odpowiedział za swoje niecne czyny. Przeszkodą w wymierzeniu sprawiedliwości może być jednak niemała grupka zwolenników charyzmatycznego księdza.

Złe światło na kościół jako wspólnotę rzuca również Alejandro Amenábar w swoim filmie „Agora”. Reżyserowi zarzucono uprzedzenia do wiary chrześcijańskiej i stworzenie obrazu, w którym wspólnota katolicka zostaje przedstawiona jako grupa religijnych fanatyków.

Akcja „Agory” rozgrywa się w starożytnej Aleksandrii. Piękna myślicielka Hypatia (Rachel Weisz) poświęca się całkowicie nauce, by uchronić ją od zapomnienia w nadchodzących czasach panowania chrześcijańskich fundamentalistów. Wielką miłość do Hypatii czuje niewolnik Davus (Max Minghella). W pewnym momencie stanie on jednak przez niewyobrażalnie trudnym dylematem – czy wybrać uczucie do Hypatii, czy zdecydować się na chrzest, który da mu w nowych czasach wolność.

Jeszcze jednym przykładem filmu, w którym Kościół zostaje zaprezentowany w niekorzystny sposób jest „Ksiądz” w reżyserii Antonii Bird. Ta brytyjska produkcja z 1994 roku przedstawia losy rozdartego wewnętrznie ojca Grega Pilkingtona (Linus Roache), który głęboko skrywa swoją orientację homoseksualną. Kapłan trafia do parafii w Liverpoolu, gdzie jego bezpośrednim zwierzchnikiem zostaje ksiądz uwikłany romans ze swoją gospodynią. Kolejne wydarzenia w życiu Grega sprawiają, że główny bohater musi zadecydować, czy poświęcić się całkowicie Bogu wbrew własnej naturze, czy zrezygnować z religii na rzecz wolności.
(W. Chentkiewicz)