Bartosz Żurawiecki: Kogo obchodzi Rumun?

Właśnie trafił do naszych kin film Droga na drugą stronę rumuńskiej reżyserki, Anki Damian. Autorka opowiada w nim historię życia i śmierci swojego rodaka Claudiu Crulica, który zmarł z głodu w krakowskim areszcie. Miał zaledwie 33 lata. Crulic został oskarżony o kradzież portfela i pieniędzy należących do sędziego Sądu Najwyższego. Nie popełnił tego przestępstwa, czego łatwo było dowieść. Niestety, nikt nie chciał Claudiu słuchać, nikt też nie sprawdził dowodów. Bohater podjął więc w proteście strajk głodowy. Który skończył się, jak się skończył, w styczniu 2008 roku.

Początkowo film o Cruliku miał być fabularyzowanym dokumentem wzbogaconym o wstawki animowane. Z czasem jednak animacja zaczęła brać w nim górę i tak oto mamy animowany dokument – coś, co widzieliśmy wcześniej chociażby w Walcu z Baszirem czy Persepolis. Narratorem jest sam Claudiu (w polskiej wersji językowej wcielił się w niego Maciej Stuhr)
, który snuje zza grobu opowieść o swoim życiu (klasyczny chwyt znany chociażby z Bulwaru Zachodzącego Słońca i American Beauty). Wprowadza to element dystansu, ironii, zgryźliwego poczucia humoru, ale też przejmujący ton osobistych zwierzeń kogoś, komu w życiu się nie wiodło. Kto w dzieciństwie został porzucony przez własnych rodziców i kto, kompletnie osamotniony, toczył swą
desperacką, heroiczną walkę o sprawiedliwość. Trochę szkoda, że – gdy bohater opada z sił – partię narracyjną w filmie przejmuje lektor (Andrzej Olejnik)
, który beznamiętnym głosem wprowadza nas w zawiłości proceduralne sprawy Crulica. Gdyby Claudiu doprowadził swą opowieść aż do końca, efekt – myślę – byłby jeszcze silniejszy.

Damian przywraca Drogą na drugą stronę godność i autonomię człowiekowi, o którym najpierw wszyscy, z rodziną włącznie, zapomnieli, a który potem stał się „bulwersującym przypadkiem”. Oglądamy na ekranie prywatne zdjęcia Crulica, poznajemy jego biografię. Damian łączy historię intymną z oskarżeniem bezdusznego i niewydolnego zarazem systemu. Claudiu jest żywym wcieleniem Józefa K. z „Procesu”. Określenie „kafkowski” bywa nadużywane, ale w tym wypadku wydaje się jak najbardziej na miejscu. Wystarczy wsłuchać się w opis biurokratycznych zagrywek i uników, wczytać się w pustą a dętą treść pism z instytucji rozmaitych, które otrzymał w areszcie Crulic. Gdy Claudiu był już w stanie agonalnym, sąd podjął decyzję o jego przymusowym dokarmianiu. Jednak lekarze nie mogli się od razu zastosować do tego orzeczenia, gdyż musiało się ono najpierw… uprawomocnić.

Ale jest w tej sprawie jeszcze jeden aspekt, o którym wspomniałem na początku tekstu – polska ksenofobia, pogarda, nieufność, agresja, jaką okazujemy innym, zwłaszcza tym, których uznajemy za gorszych od siebie. Claudiu trafił do więzienia, bo pomylono go z jakimś „Cyganem” zarejestrowanym przez kamery na miejscu przestępstwa (choć nasz bohater nawet nie był z pochodzenia Romem). Trzymano go wiele miesięcy w zamknięciu, bo przecież, kto by się tam jakimś Rumunem przejmował?

Miałem przyjemność prowadzić w poznańskiej „kluboksięgarni” Głośna dyskusję wokół filmu Damian podczas festiwalu „Inwazja barbarzyńców”. Wzięli w niej udział: polski koproducent Drogi na drugą stronę Arkadiusz Wojnarowski, socjolog edukacji Eva Zamojska oraz przedstawiciele społeczności romskiej, Anna Markowska z Fundacji „Bahtałe Roma” i skrzypek Miklosz Deki Czureja. W czasie rozmowy padło wiele przykrych słów o tym, że Polska jest krajem zamkniętym, megalomańskim, nieprzyjaznym. Że wciąż uważamy ją za państwo wyłącznie „narodu polskiego”, a nie za miejsce, w którym żyją obywatele o różnym pochodzeniu etnicznym, także imigranci i przybysze. Arkadiusz Wojnarowski opowiadał, jak trudno było otrzymać pieniądze na realizację filmu z PISF-u, który jakże krzywo patrzy na dzieła przedstawiające Polaków w niezbyt korzystnym świetle. Bez problemu kasę dostają tylko produkcje w typie „Bitwy warszawskiej”. Wojnarowski przypomniał też, jak
negatywne stereotypy towarzyszą z kolei Polakom np. w Niemczech, gdzie studiował parę lat.

Jeśli więc chcemy być przez innych traktowani „po ludzku”, sami też tak innych traktujemy. To najprostszy wniosek, jaki można wyciągnąć z filmu Droga na drugą stronę. Obejrzyjcie go koniecznie!