Kazimierz Kutz

Jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów filmowych i teatralnych. Jak czytamy na oficjalnej stronie twórcy – „charakteryzuje go niezależność sądów, głębokie przywiązanie do Śląska, troska o los i wyższą świadomość obywatelską Ślązaków”. Emanacje tej postawy obecne są nie tylko w jego twórczości reżyserskiej, ale też w działalności politycznej (jest niezależnym Senatorem RP), społeczno – kulturalnej i publicystycznej. Ma na swoim koncie ponad 20 filmów fabularnych, z których 6 poświęconych jest ukochanemu regionowi, oraz ponad 20 spektakli teatralnych.

Urodził się 16 lutego 1929 roku w Szopienicach w rodzinie robotniczej.

Po ukończeniu niemieckiej szkoły podstawowej w 1944 roku, jako kilkunastolatek został wysłany na roboty przymusowe do Rzeszy. Po wyzwoleniu rozpoczął naukę w polskim gimnazjum w Mysłowicach, a w 1949 roku – na studiach reżyserskich PWSFiT w Łodzi, którą ukończył w 1955 roku. Zaczynał jako asystent reżysera na planie filmów Andrzeja Wajdy („Pokolenie” 1954, „Kanał” 1956) i Jerzego Kawalerowicza („Cień” 1956).

* Debiutował w 1958 roku jako samodzielny reżyser złożonego z trzech nowel filmu wojennego „Krzyż walecznych” wg scenariusza Józefa Hena (nagroda Syrenki Warszawskiej).*

Dwa lata później zasłynął jako twórca odrzuconego przez ówczesnych, z uwagi na zbytnie nowatorstwo formy, dzieła „Nikt nie woła” (1960).

* Rok 1961 to realizacja dwóch filmów: kreślącego okupacyjną rzeczywistość obrazu „Ludzie z pociągu” (Srebrny Żagiel na MFF w Locarno, Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia) oraz mniej znanego, skierowanego do szerszej publiczności filmu „Tarpany”. Przy okazji tego drugiego, Kutz zadebiutował jako scenarzysta.*

W 1963 roku zrealizował oparty o powieść niewidomego pisarza Jerzego Szczygła, przenikliwy dramat psychologiczny „Milczenie”, a w 1964 – utrzymaną w klimacie surrealistycznej groteski, ekranową kontynuację popularnego Kabaretu Starszych Panów - „Upał” z Jeremim Przyborą, Jerzym Wasowskim, Wiesławem Michnikowskim, Wiesławem, Gołasem, Kaliną Jędrusik i Barbarą Krafftówną.

Kolejne dwa filmy to zrealizowane w prowincjonalnej scenerii „Ktokolwiek wie...” (1966) z debiutującym Edwardem Lubaszenko w roli dziennikarza oraz „Skok” (1967) z Danielem Olbrychskim, Marianem Opanią i Małgorzatą Braunek.

* Rok 1969 to realizacja pierwszego z serii filmów poświęconych Śląskowi, utrzymanego w tonacji poetyckiej ballady ludowej i osnutego wokół dramatycznych wydarzeń II Powstania Śląskiego z sierpnia 1920 roku obrazu „Sól ziemi czarnej” z Olgierdem Łukaszewiczem, Janem Englertem i Jerzym Bińczyckim. Film zdobył Grand Prix – Złote Grono oraz nagrodę za scenariusz podczas Lubuskiego Lata Filmowego w Łagowie oraz Nagrodę Państwową I stopnia. Jego swoistą kontynuacją była nakręcona dwa lata później „Perła w koronie” (1971, Grand Prix festiwali w Mediolanie, Panamie i Łagowie) z ponownym udziałem Englerta i Łukaszewicza, zaś dopełnieniem górnośląskiego cyklu, rozgrywający się tym razem we współczesności film „Paciorki jednego różańca” (1979, Złote Lwy na FPFF w Gdyni, Nagroda Specjalna na MFF w Karlovych Varach).*

W międzyczasie Kutz wyreżyserował „Linię” (1974) oraz wojenny film „Znikąd donikąd” (1975) z Jerzym Trelą i Jerzym Zelnikiem.

W 1983 roku reżyser powrócił do śląskiej tematyki, realizując – jak określają go krytycy – suplement do znanej trylogii, zatytułowany „Na straży swej stać będę”, rezygnując tym razem z lirycznej, balladowej poetyki. Nie był to ostatni głos w sprawie Śląska wyrażony za pomocą filmowego obrazu.

W 1994 roku Kutz zrealizował głośny dramat „Śmierć jak kromka chleba”, będący filmowym zapisem pacyfikacji kopalni „Wujek” - tragicznego wydarzenia okresu stanu wojennego (Wyróżnienie Specjalne Jury FPFF w Gdyni, Złote Grono, Syrenka Warszawska) oraz komedię „Zawrócony” ze Zbigniewem Zamachowskim, również umiejscowioną w śląskich realiach stanu wojennego (Złote Lwy – Grand Prix FPFF w Gdyni, Prix Europa w Berlinie, Złoty Cielec na MFF w Utrechcie, wyróżnienie FIPRESCI na MFF w Moskwie).

Wcześniej powstały dwa nie związane z tematyką śląską filmy: „Wkrótce nadejdą bracia” (1985) z Jadwigą Jankowską- Cieślak oraz nawiązująca do „Eroiki” Munka komedia „Straszny sen dzidziusia Górkiewicza” (1993) z Edwardem Dziewońskim i Katarzyną Skrzynecką.

Rok 1995 to realizacja znanej komedii politycznej „Pułkownik Kwiatkowski” z Markiem Kondratem w roli głównej (Srebrne Grono, Złota Kaczka, Złota Taśma), a 1997 – serialu TV „Sława i chwała”, powstałego w oparciu o powieść Jarosława Iwaszkiewicza pod tym samym tytułem.

Artystyczna działalność Kutza obejmuje również reżyserię teatralną.

Zadebiutował na tym polu jako twórca spektaklu „Śmierć gubernatora” Leona Kruczkowskiego (1961) dla Teatru Rozmaitości we Wrocławiu. Od tamtej pory zrealizował ok. 30 sztuk, pracując dla różnych teatrów (w tym również dla Teatru TV). Często bazował na tekstach Tadeusza Różewicza. Zasłynął m.in. jako reżyser „Przedstawienia ‘Hamleta’ we wsi Głucha Dolna” Bresana (1977) w warszawskim Teatrze na Woli, z Tadeuszem Łomnickim w roli głównej oraz jako twórca telewizyjnej adaptacji sztuki Paula Barza „Kolacja na cztery ręce” (1990) z Januszem Gajosem i Romanem Wilhelmim w rolach głównych.

* Kazimierz Kutz jest laureatem szeregu nagród za swoją działalność filmową i teatralną (m.in. Nagrody Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie filmu za filmowy tryptyk śląski 1981; Nagrody im. Konrada Swinarskiego za całokształt twórczości telewizyjnej, ze specjalnym uwzględnieniem spektakli: „Stalin” i „Noc Walpurgii” 1993; Nagrody im. Wojciecha Korfantego za całokształt twórczości artystycznej i propagowanie kultury śląskiej w Polsce oraz poza jej granicami) oraz nagród specjalnych (Wiktor 1992 dla wybitnej osobowości telewizyjnej, Honorowa Statuetka „Jańcia Wodnika”, za „upór i konsekwencję w dążeniu do prawdy, godność bohaterów ludowych oraz poetycki pejzaż ziemi ukochanej – Śląska” na Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej Prowincjonalia 2002 we Wrześni; Nagroda dla polskiego duetu reżyser - operator (wspólnie z Wiesławem Zdortem) na Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych „Camerimage” w Łodzi 2005; Polska Nagroda Filmowa – Orzeł za całokształt dokonań 2004). W 1997 roku
otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Opolskiego za całokształt twórczości filmowej i telewizyjnej, zwłaszcza za upowszechnianie tematyki śląskiej.*