80. urodziny reżyserki Marty Meszaros

Marta Meszaros, wybitna węgierska reżyserka, od lat związana z Polską, kończy w poniedziałek 80 lat. Jej filmy pokazywano i nagradzano na najważniejszych światowych festiwalach. "Adopcja" z 1975 roku została uhonorowana Złotym Niedźwiedziem w Berlinie.

Meszaros, której najnowszy projekt to przygotowywany obecnie film fabularny o Marii Skłodowskiej-Curie, znana jest jako autorka opowieści o kobietach.

Źródło zdjęć: © AFP

18 września 2011, 11:12

"Najczęściej głównymi bohaterkami jej filmów są kobiety - żony, matki, kobiety samotne, silne i słabe, mocno stąpające po ziemi, pełne sprzeczności" - przypomniał Węgierski Instytut Kultury w Warszawie. Sama artystka, tworząca filmy fabularne od ponad 40 lat, podkreśliła w jednym z wywiadów: "Zawsze w moich filmach są kobiety, które szukają samych siebie i prawdy. To może być prawda o dziecku, prawda o rewolucji, prawda naukowa"("Gazeta Wyborcza - Duży Format", luty 2011).

Marta Meszaros urodziła się 19 września 1931 r. Kispest (obecnie dzielnica Budapesztu). W początkach swojej reżyserskiej kariery na Węgrzech zrealizowała film "Dziewczyna" (1968). W 1975 r. wyreżyserowała z kolei film "Adopcja", który nagrodzono Złotym Niedźwiedziem na festiwalu w Berlinie. Bohaterka "Adopcji", 40-paroletnia Kata, jest zaangażowana w nie rokujący na przyszłość związek z mężczyzną. Marzy o dziecku - gotowa jest wychować je nawet jako samotna matka. Jej życie zmienia się, gdy kobieta nawiązuje przyjaźń z nastolatką wychowaną w domu dziecka.

Rok po triumfie w Berlinie Meszaros zrealizowała kolejny wysoko oceniony film - "Dziewięć miesięcy", który również pokazano na Berlinale, a także w Cannes, gdzie obraz zdobył nagrodę krytyków FIPRESCI. W 1978 r. film Meszaros "Jak to w domu" nagrodzono z kolei Srebrną Muszlą na festiwalu w San Sebastian.

Ważne miejsce w dorobku reżyserki - która urodziła się na Węgrzech, ale w okresie dzieciństwa żyła z rodzicami w Kirgistanie - zajmują filmy zawierające wątki zaczerpnięte z jej własnej, dramatycznej biografii: "Dziennik dla moich dzieci" (1984), "Dziennik dla moich ukochanych" (1987), "Dziennik dla mojego ojca i matki" (1990) oraz "Mała Vilma. Ostatni dziennik" (2000). "Dziennik dla moich dzieci" zdobył Nagrodę Specjalną Jury na festiwalu w Cannes, zaś "Dziennik dla moich ukochanych" - Srebrnego Niedźwiedzia w Berlinie.

Bohaterką "Dziennika dla moich dzieci" była nastoletnia dziewczyna, która w drugiej połowie lat 40., po powrocie na Węgry ze Związku Radzieckiego - gdzie umarła jej matka, a ojciec, aresztowany w 1938 roku, przepadł bez wieści - powoli poznaje nową ojczyznę. Kolejne filmy to kontynuacje tej historii ("Dziennik dla moich ukochanych" obejmuje np. lata 1951-1956). Do znanych tytułów w filmowym dorobku Marty Meszaros należą też m.in.: "Embrion" (1994), "Siódmy pokój" (1996, uhonorowany na festiwalu w Wenecji wyróżnieniem Katolickiego Bira Filmowego OCIC) i "Niepochowany" (2004).

Meszaros była żoną węgierskiego reżysera Miklosa Jancso. Później przez wiele lat była związana prywatnie z polskim aktorem Janem Nowickim, który zagrał w wielu jej filmach (m.in. w "Dziewięciu miesiącach", filmowych "Dziennikach", "Niepochowanym").

U Meszaros występowali także inni polscy artyści, m.in. Anna Polony, Jan Frycz, Łukasz Nowicki.

Z Polską węgierska reżyserka związana jest od lat 70. "Zawsze mnie ciągnęło do waszego kraju. Lubiłam wasze filmy: Wajdy, Hasa, Kawalerowicza. I tę atmosferę, romantyzm Polaków, waszą zadziorność" - wspominała po latach (w rozmowie z Romanem Praszyńskim, tekst opublikowany na portalu Polki.pl). Niektóre filmy Meszaros były koprodukcjami polskimi, np. "Niepochowany" to wspólna produkcja Polski, Węgier i Słowacji.

W 2007 r. Meszaros otrzymała na festiwalu w Berlinie Złotą Kamerę (Berlinale Camera) za filmowe osiągnięcia twórcze.

Oprócz fabuł, artystka ma w dorobku filmy dokumentalne. Jest również reżyserką teatralną. Realizowała spektakle m.in. w Teatrze Bagatela w Krakowie (2002, "Tramwaj zwany pożądaniem" Tennessee Williamsa) i warszawskim Mazowieckim Teatrze Muzycznym (MTM) Operetka (2006, przedstawienie operetkowe "Księżniczka Czardasza" Emmericha Kalmana).