James Dean

Legenda kina amerykańskiego. Ten przedwcześnie zmarły aktor uosabiający symbol buntu dla kolejnych pokoleń nastolatków zdążył stworzyć istotne kreacje w zaledwie trzech filmach, jednak to wystarczyło, by zyskać międzynarodową sławę, a tragiczna śmierć w wypadku samochodowym sprawiła, że urosła ona do rangi kultu.

Urodził się 8 lutego 1931 roku w Marion w stanie Indiana.

Jako 9-latek został osierocony przez matkę, dorastając od tej pory pod opieką wujostwa na jednej z farm w Indianie, dokąd wysłał go ojciec - z zwodu technik dentystyczny. Wcześniej przez 5 lat mieszkał i wychowywał się w Los Angeles. Studiował w Santa Monica w Kalifornii.

Przygodę z aktorstwem rozpoczął w 1950 roku od występów w reklamach TV (m.in. w reklamie Pepsi - Coli), od próbnych zdjęć do serialu „Beat the Clock” (1951) oraz udziału w warsztatach aktorskich Jamesa Whitmore’a. To za jego namową przeprowadził się do Nowego Jorku, by tam rozpocząć karierę z prawdziwego zdarzenia.

Potencjał młodego, przystojnego i obdarzonego charyzmą aktora został szybko dostrzeżony i wykorzystany – najpierw w telewizji (gościnny występ w rozmaitych show) i teatrze (debiut na Brodawayu w epizodycznej roli w sztuce „See the Jaguar” 1952), później – w filmie.

Od 1952 roku szkolił warsztat w słynnym nowojorskim Actors Studio, do którego należeli wówczas m.in. Marlin Brando i Julie Harris.

* Zadebiutował w niewielkiej roli w wojennym dramacie Samuela Fullera „Bagnet na broń” (1951), jednak pierwszą istotną rolę stworzył dopiero w 1955 roku w ekranizacji powieści Johna Steinbecka „Na wschód od Edenu” w reżyserii Elii Kazana, z udziałem Julie Harris. Rola Cala Traska przyniosła mu nagrodę Jussi oraz pośmiertne nominacje do Oscara i BAFTA dla Najlepszego Aktora.*

*W tym samym roku wystąpił w głównej roli w najsłynniejszej produkcji ze swoim udziałem – „Buntownik bez powodu” (1955, nominacja do BAFTA) Nicholasa Raya. *„Buntownik bez powodu” był jednym z najgłośniejszych filmów dekady, zwiastującym przyszły bunt młodego pokolenia, zaś Dean w roli nastolatka sprzeciwiającemu się wszystkiemu i wszystkim stał się sztandarowym symbolem „młodych gniewnych” tamtego pokolenia.

Szczególnie pamiętna i wymowna jest zawarta tu scena samobójczego wyścigu nad przepaścią, zwłaszcza w kontekście mających nastać chwilę później tragicznych wydarzeń.

Ostatnim filmem z udziałem Deana był „Olbrzym” (1956) z Elizabeth Taylor u boku. Aktor zginął w ostatniej fazie zdjęć do filmu, za rolę w którym był pośmiertnie nominowany do Oscara.

W latach 1956-57 rok po roku otrzymał pośmiertnie Złoty Glob za Najlepszą Rolę Dramatyczną oraz Henrietta Award dla Najpopularniejszego Aktora.

Fenomenowi Jamesa Deana poświęcono wiele filmów dokumentalnych i kilka fabuł.

Jedną z nich – „The James Dean Story” (1957) wyreżyserował Robert Altman.

Zginął 30 września 1955 roku w wypadku samochodowym na autostradzie w Cholame w Kalifornii.