''Miś'': Cenzura nie przełknęła wszystkich scen, jakie zaplanował Stanisław Bareja

''Moralny niepokój'' kontra ''moralny sprzeciw''

„Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz” wylądowało na półce, premierę „Bruneta wieczorową porą” stale opóźniano, a z kultowego już „Misia” wycięto niezwykle istotną scenę, bo cenzorzy dobrze rozumieli, że Stanisław Bareja kpi sobie, choć w nieco zawoalowany sposób, ze „skostniałego systemu”.

href="http://film.wp.pl/mis-cenzura-nie-przelknela-wszystkich-scen-jakie-zaplanowal-stanislaw-bareja-6025227246326913g">CZYTAJ DALEJ >>>

Znienawidzony w środowisku filmowym. Koledzy po fachu kpili sobie otwarcie, twierdząc, że jego filmy niewiele mają wspólnego ze sztuką, bo podczas gdy oni kręcili „kino moralnego niepokoju”, on „schlebiał gustom publiczności”.

Zarzucano mu „antysocjalistyczną wymowę, kłamstwa, brudną propagandę i nienawiść do klasy robotniczej”, wspominał Zdzisław Pietrasik. Sam Bareja krytykę przyjmował z godnością i twierdził, że za część jego twórczości należało mu się kilka gorzkich słów.

- Powiem szczerze za pewną grupę filmów byłem słusznie bity. W latach sześćdziesiątych znalazłem się w grupie produkcyjnej, która była nastawiona na robienie filmów komercyjnych – mówił w Filmie.

Jednak widzowie rzadko kiedy narzekali na jego twórczość.

- Umiem robić to, co się ludziom podoba – przyznawał Bareja. Ale dodawał, że nigdy „nie schlebiał gustom drobnomieszczańskim”.

- Natomiast jest prawdą, że robiłem filmy rozrywkowe, po prostu. Wydawało mi się, że potrzebne są komedie podobne do tych jakie sprowadzaliśmy wtedy z Ameryki – tłumaczył.

Kazimierz Kutz ukuł nawet termin „bareizm”, który oznaczać miał „coś w złym stylu”. To był dla Barei cios.

- Bardzo mnie to zabolało – przyznawał reżyser w rozmowie ze Zdzisławem Pietrasikiem. - Bo jak atakuje nieznajomy, nie jest to dla mnie czymś strasznym, ale kiedy to robi przyjaciel...

Bareja musiał jednak przyzwyczaić się do upokorzeń i do rzucanych mu stale pod nogi kłód. Nie mógł też liczyć na niczyje wsparcie.

- Film jest okropnie płaski – powiedział o „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz” Janusz Wilhelmi, szef Komitetu Kinematografii. - Nie powinniśmy żerować na niskim stanie umysłów widzów, bo to nie jest zadaniem kinematografii. Film przyjąłem bardzo źle. Pierwszy raz spotkałem się z podobnym produktem. To jest straszliwe.

- Najpierw film odłożono na półki, a po nagłej zmianie szefa kinematografii zgodzono się na jego udostępnienie, ale tylko w 6 kopiach i za cenę usunięcia 300 metrów – opowiadał Bareja w Filmie.

- Co miałem zrobić! Nie ukazał się również plakat, chociaż był bardzo ładny: przedstawiał naturalistycznie wymalowanego prosiaka z zapalonym lontem na ogonku (na zdjęciu).

Władzom nie spodobała się również inna komedia Barei, której premierę opóźniano o kilka miesięcy.

- „Brunet wieczorową porą” fryzowany był trzykrotnie w odstępach kilkutygodniowych. Za każdym razem film trzeba było rozmontowywać, na nowo przegrywać dialogi, sklejać – wspominał reżyser w Filmie. - A, że to kosztowało dziesiątki tysięcy, nikogo nie bolała głowa.

Premiera opóźniona była o pół roku, płacono odsetki bankowi. Wydaje mi się, że łatwiej było zrealizować i wprowadzić na ekran krytyczny dramat niż satyryczną komedię. Taka atmosfera paraliżowała wyobraźnię – kwitował i dodawał, że nie mógł liczyć na „żadną taryfę ulgową”.

Ale prawdziwe zastrzeżenie cenzury wzbudził „Miś”.

- Lista pokolaudacyjnych poprawek. 38 pozycji. Wycięcia i zmiany w obrazie, w dialogach. Nie mogło być na przykład zbliżenia polskiej szynki w londyńskim sklepie, choć to nie taka tajemnica, że eksportujemy mięso na Zachód. Nie można było pokazać wiecujących filmowców, ani też kupowania mięsa w kiosku Ruchu itp. W sumie zmiany oznaczały usunięcie 700 metrów, czyli jednej czwartej filmu. Czuwano również nad właściwym kształtem scenariusza. Na przykład mój bohater nie mógł się nazywać Ryszard Nowohucki – wspominał reżyser w Filmie.

- Pasażer malucha głośno kicha. Auto rozpada się na kawałki. Widzą to ludzie w pobliskim gmachu. Wybuchają śmiechem. Zaczyna się sypać tynk z sufitów w ich biurach. Szyby drżą, przesuwają się meble. Lada moment zarysują się ściany. Przerażony dyrektor krzyczy: "Przestańcie się śmiać, bo nam się tu wszystko rozpadnie" – czytamy w magazynie Retro. Dlaczego scenę usunięto? Bowiem cenzorzy dobrze wiedzieli, o co chodzi – śmiech miał być „bombą podłożoną pod skostniały system”.

- Krytyka korzysta z okazji, kiedy może komuś zdrowo przyłożyć. Tylko publiczność, złakniona chwili relaksu, na ogół nie przepuszcza żadnego z moich filmów – mówił Bareja w Filmie.

Dopiero po latach doczekał się zasłużonych słów uznania.

- Cała szkoła moralnego niepokoju nie jest warta jednego filmu Barei – twierdził Juliusz Machulski w wywiadzie dla Stopklatki.

- Kiedy my żyliśmy ideami, on znał życie i prawdę obecną wokoło nas – wtórował mu Andrzej Wajda, a Janusz Morgenstern dodawał, że jego filmy „były proste, ale nie prostackie".

- Staszek wiedział, że przeżyje komunizm, że doczeka zmian – mówiła jego żona. - Był pewien, że one nastąpią. Tu się pomylił tylko w jednym: nie dożył. Ale zmiany nastąpiły. Więc miał rację. Stanisław Bareja zmarł na atak serca 14 czerwca 1987 roku. (sm/mn)